दसैं फेरि आयो

तीन/चार वर्षदेखि एफएम रेडियोहरुमा एउटा मौसमी गीत बज्छ । पपगायक योगेश्वर अमात्यले गाएको 'दसैं नै हो कि यो मेरो दसा फर्किआएको...' बोलको । दसैं-दसैंका अवसरमा मात्र बढी सुन्न पाइने यो गीत अघिपछि बिरलै बज्छ होला । यसले नेपालीको ठूलो पर्व आएको जानकारी दिने मात्र होइन, किन छिटो आयो । र, किन विरह चलाएको भनेर सोच्न बाध्य पार्छ । 

अन्तराका बीच बीचमा संवाद पनि छ । घर टार्ने जिम्मेवारी बोकेका पुरुष पात्रको आवाजमा अमात्य पद्यबाहेक संवादमा जे बोल्छन् , त्यसमा निम्नमध्यमवर्गीय नेपाली परिवारमा पर्व टार्न कति असजिला छन् भन्ने व्यथा छ ।

नयाँ लुगा, गहना, मासूका लागि खसी । आकासिंदो महँगीबीच नेपालीको खस्कदो क्रय क्षमतामा प्रहार गर्ने अमात्यको गीतले विरह चलाउँछ । थोरै आम्दानी भएका सबै नेपालीलाइ पर्व र सांकृतिक समारोह बोझ हुनु अस्वभाविक छैन ।

जुनसुकै धर्मका किन नहुन् । सबैलाइ चाडबाड र सांस्कृतिक उत्सवहरुमा आफ्नो गच्छे बिर्सिएर पनि रमाउन मन हुन्छ । तर मन भएर मात्र कहाँ हुन्छ र ।

राजनीतिक व्यवस्था परिवर्तन भयो । सत्ता हाँक्नेहरु फेरिए । नेताका जिम्मेवारी र कित्ता फेरिए । एक दशक यता खस्किएका उद्योगको स्तर उठेन । सुनसरी-मोरङका सन्दर्भमा १० वर्ष भयो कारखाना नया थपिएका छैनन् । भएका उद्योगहरु पनि रुग्ण भए । बन्द भए । चलिरहेकाहरु पनि कतिपय व्यवस्थापन फेरिए । नेपाली उत्पादनले विश्व बजारमा टिकिरहने गरी आफूलाइ परिमार्जित गर्न सकेको होइन ।

कारखानाले मजदुरका लागि उपलब्ध गराउदै आएको सुविधा वर्षेनी घटेका छन् । कुनै बेला कामदार नपाएर आवास, खाद्यान्न र औषधोपचारसम्मका सुविधा दिंदै बोलाउने चलन अहिले कथा भएको छ । कारखाना सञ्चालकहरु कसरी कर जोगाउने, नाफा बचाउने, मजदुरका आन्दोलन रोक्ने, सुविधाका मागमा उनीहरुलाई कसरी विचलित पार्ने, अनि आफैं कसरी बाँच्ने भन्नेमा भेटिन्छन् । र, कतिपय उद्योगी जो समयसँग चलेका छन्, ती पनि खुशी भेटिने अवस्था छैनन् ।

मजदुर पनि आफ्ना सीप बढाएर आफूलाई कसरी नभई नहुने बनाउन सकिन्छ भन्नेमा ध्यान दिन चुकेका भेटिन्छन् । कटौती गरिएका सुविधाका कारण सरकारले तोकेको न्युनतम ज्याला पाउदा पनि बजारको अवस्थाले हास्न बिर्सेका छन् । कतिपय न्युनतम ज्यालामा पनि खट्न तयार छन् । तर, भनेजस्तो रोजगारी छैन ।

मजदुरका लागि मजदुरबाटै खोलिएका संघसंगठनहरु पनि स्तर उकास्नका लागि गम्भीर छैनन् । कारखाना हुन् वा सवारी साधन, होटल होस् वा अन्य कतै । कही" मजदुरको चित बुझेको छैन । बढ्दो महगीले ढाड सेकेका बेला जताततै असन्तुष्टी छ ।

किसानले बेलामा बीउबिजन र मल पाउदैनन् । पाइ हालेपनि सिंचाइका लागि पानी पाउदैनन् । दुःख झेलेर गरेका उत्पादनले सजिलै बजार र मूल्य पाउदैन । ब्यवस्था परिवर्तन र सुशासनको मागका लागि दल, संगठन, समूह वा ब्यक्तिले गरेका बन्द , हड्ताल र आन्दोलनले नेपालीको क्रय क्षमता बढाएको छैन । कोसी कटानपछि नेपालबाट नेपालका लागि भारतको बाटो नहिंडी नहुने भएको छ । टाउको भित्र समयसग चल्न सक्ने क्षमतावान गिदी भएकाहरु युरोप र अमेरिकाको बसाइ छाड्ने मनस्थितिमा छैनन । उनीहरु फोन र मेलबाट गाउघरको खबर सोध्न पनि समय निकाल्न असजिलो छ भन्ने गुनासो गर्छन ।

रोजगारीको अवसर र जीवन सुखमय हुने ज्यालाको खोजीमा युवाको विदेशिने क्रम बढेको बढेकै छ । विदेशमा पैसा फलेको हुन्छ । टिपेर झोला हाल्दै ल्याउन सकिन्छ झै मुलुकको कुटनीतिक सम्बन्ध नै नभएको र जान रोक लगाइएका मुलुकमा समेत नेपाली पुगेका छन् । उनीहरुमध्ये धेरैले त्यहाँबाट परिवारका लागि दसैंमा हाँस्न मिल्ने खबर पठाउन सकेका छैनन् ।

तैपनि यसपटक सदा झै दसैं यसपटक पनि संघारमा छ । पर्वलाई मितव्ययी बनेर गच्छेअनुसार निर्वाह गर्न जरुरी छ । हामी जति छौं । जस्ता छौं । नानीहरुका लागि छ दसैं आएकै हो । हामी किन ढाटिरहेका छौ ।

जनताका लागि सस्तो, सुलभ र गुणस्तरीय वस्तुको बजारका लागि सम्बन्धित निकायले विज्ञप्ति निकाल्ने मात्र होइन काम गरेर देखाउनुपर्छ । मञ्चमा मच्चिने उपभोक्ता अधिकारवादीहरु सुतेर बस्न पाइदैन । हामीले नून, तेल, मसला र उपभोग्य सामग्रीको बजार महँगो भयो । किन भयो भनेर खोजी गरेका उपभोक्ता अधिकारवादी देखेका छैनौं । अनि जनताका लागि बजार लगाइयो । पर्वमा यी कुराहरु सस्ता बनाइएका छन् । छुट दिइएका छन् भन्ने देखेका छैनौ ।

आवरणमा देखिने छुटका कुरामा सटर भाडा जोडिएर आएका छन् । विक्रेताले आफ्ना पसल फिजाउने ठाउको दाम पनि जोडिएर आएका छन् । त्यसका आफ्नै बाध्यता होलान् । तर, अत्यधिक मुनाफा कमाउने बेला बितेको छ । व्यवसायीले न्युनतम अंकमा मात्र नाफा राखेर जनतालाई सुविधाको अनूभूति गराउन सक्नुपर्छ । नेपालीलाई थाहा छ नूनदेखि सुनसम्म बाहिरबाट ल्याइएका छन् । जनता , बाहिरबाट आउने र हामीकहा हुने वस्तुको गुणस्तर पहिचान गर्न सक्छन् । सस्तो, सुलभ र गुणस्तरीय वस्तु खरिदबिक्रीको वातावरण बन्नुपर्छ । जीवन आशाले डोर्‍याउने हो । त्यसैले आश नमारौं । मितव्ययी बनौ । गच्छेअनुसारको पर्व मान्न तयार बनौं । किनभने दसैं संघारमा छ । आश मारियो भने योगेश्वरको गीतमा बीच बीचमा संवाद पनि छ र, खर्चको कुराको जवाफमा उनी भन्छन् - पैसा न सैसा टिकी ट्याँस् ट्याँस् ।

विस्थापितका शिविरमा

इनरुवा । कोलाहल । उस्तै उस्तै । कोसी कटानबाट विस्थापित भइ यहाँका स्कुल कलेजमा आश्रय लिएकाहरुलाई अहिले झुम्का र लोकहीका शिविरहरुमा सारिने क्रम सुरु भएछ । हुन पनि कति दिन स्कुल कलेजमा राखिरहने । म एउटामात्र शिविरको कुरा गर्छु ।
झुम्कामा रहेको पुरानो चाइनिज क्याम्प । अहिलेको निर्माणाधीन क्षेत्रीय कारागार । यो झुम्का बजारबाट चतरा जाने बाटोमा करिव ५ सय मिटर उतरमा छ । यहाँ अहिले कोसीका विस्थापितहरु राखिएका छन । ३ सय २८ वटा टहरा बनाइएका रहेछन । यहाँ आइतवारसम्मका आइपुगेका परिवारको संख्या २७९ पुगेछ ।
त्रिपाल, ओढ्ने , ओच्छयाउने र खानेकुरा सबै विभिन्न दातृ संस्थाहरुले दिएका रहेछन । शौचालय बनाइ दिएछन । खानेपानीका ट्युवेल र धाराको व्यवसथा रहेछ । तर, फोहर छ यहाँ । खटिएका एक स्वयंसेवकले बताए । संयुक्त राष्ट्र संघीय शरणार्थी हेर्ने आइओएम मानेको थिएन रे । टहराको दूरिका विषयमा । तर बन्यो किनभने ठाउँ थोरै रहेछ ।
चुलो बनाउन ठाउँ दिइयो । तर, विस्थापितहरुले आफ्ना टहरासँगै चुलो बनाइछाडे । जिल्ला जनस्वास्थ्यले यहाँ उपचार शिविर पनि राखेको छ । टेलिकमले एक महिनाका लागि सीडीएमए फोन दिएको छ । विस्थापितले आफन्तलाइ देशविदेश र अन्य शिविर । जहाँ मन लागेपनि निःशुल्क फोन गर्न सक्ने रहेछन् । ५ वर्ष मुनिका केटाकेटीका लागि वर्ल्ड भिजनको सहयोगमा स्थानीय गैससले लिटो बनाएर वितरण गर्ने गरेको रहेछ । दुर्भाग्य । घीउमा बनाउने गरिएको भनिएको लिटो आइतवार पानीमा मात्र बनाउने तयारी थियो । कारण, घीउको खेप सकियो रे ।
आफ्नै चुल्हो बालेर खाना बनाउनका लागि विस्थापितहरुले दाउराको अभाव खेपिरहेका रहेछन् । त्यसैले झार पनि खुर्केर बाल्न सकिन्छ भन्ने थाहा पाएकाहरु दाउराको जोहोमा निस्कने गरेका रहेछन । शौचालय बनाइएपनि शिविर सफा देखिएन । लुगा दिइएको भनिएपनि धेरै नानी र युवाका आङमा लुगा देखिएन । अनि धेरैले भन्दै थिए । टहराको त्रिपालमुनि गर्मी हुन्छ । बस्न नसकिने भएको छ ।

राजमार्गमा जलयात्रा

पूर्वपश्चिम महेन्द्र राजमार्गका यात्रु । सप्तरीबाट पूर्व आउने वा उता जाने । अहिले जलयात्रा नगरी सुख छैन । कारण सर्विधित छ - कोसी बहावको दिशा परिवर्तन । हरिपुरको भन्टावारीबाट लौकहीसम्म अहिले कोसीका पानी छाम्दै यात्रु ओहोरदोहोर चलिरहेको छ । डुङ्गा भएकाहरुलाइ अहिले यात्रु ओसार्न भ्याइनभ्याइ छ ।
आज फेरि लौकही पुगियो । रौतहटबाट फुटबल खेलेर फिरेका सुनसरीका फुटबल खेलाडी भाइहरुको टोली भेटियो । उनीहरु दुइवटा डुङ्गाबाट यता आएका रहेछन । उनीहरुले फोटो लिइदिन आग्रह गरे । उनीहरुले बताए । बाटो छ महिना यता बन्ने छाँट कम छ । जे होस प्राविधिक लागेका छन । नेपालभन्दा भारतमा यसको कुप्रभाव बढि छ । कोसी पुरानो बाटोमा गएकै बेस । भोली फेरि त्यो क्षेत्र जानुपर्ने भएको छ । हामी शायद डुङ्गामै जानेछौं । भोली केही विस्तृत स्थलगत कुरा लेखौला ।

बार-बेञ्च झगडा

सर्वोच्च अदालतको फुलकोर्टले बार अध्यक्ष विश्वकान्त मैनालीमाथि छ महिनाका लागि कुनै पनि अदालतमा बहस-पैरवीमा सहभागी हुनबाट रोक लगाएको छ । मैनालीले न्यायाधीशको जागिर भ्रष्टाचारको लाइसेन्स भन्ने भनाइ कुनै कार्यक्रममा राखे रे । अनि अपमान भएको भन्दै आक्रोशित न्यायाधीशहरुको बचाउ गर्दै सर्वोच्चको यस्तो 'रोक' आयो ।
आज तेस्रो दिन हो । हिजो सोही विषयमा विराटनगरमा कानुन व्यवसायीहरुले विरोध सभामात्र गरेनन् । कालो पट्टी मुखमा लगाएर विरोध जनाए । ज्ञापन बुझाए । हाम्रो न्यायालयमा भ्रष्टाचार छैन भनेर कसैले भन्न नसक्ने विरोध सभामा बोलेका वरिष्ठ अधिवक्ताहरुको भनाइ थियो । मुलुक गरिब भए शासन निरंकुश हुन्छ भन्ने भनाइ कतै पढ्न मिलेको हो । तर, शासन जस्तो होस । मुलुक अधोगतिमा गयो भने भ्रष्टाचार चाहि मौलाउने निश्चित छ । अनि अनियमितताले कुनै क्षेत्र छाड्ला भन्ने कसरी सोच्नु ।
वकिल र न्यायाधीशले झगडा गर्नु ठीक हुँदै होइन । बरु अनियमितता गर्ने , भ्रष्टाचार गर्नेलाइ नियन्त्रण र दण्ड दिने व्यवस्था हुनुपर्छ । उ जतिसुकै पावरको पदमा किन नहोस , कानुनले छाडन हुँदैन । दण्डहीनता भएकै कारण सतासीन मन्त्री पनि सर्वसाधारणको घर भत्काउने र जग्गा कब्जा गर्नमा अघि आएका बेला मुलुक कानुनबाहिर गयो भने कसले सम्हाल्ने ?

जोडिएको क्रम

सोमबार बेलुकी १० बजे । घर फिर्दै गर्दा बाटोमा झिलिमिली देखेर बाइक रोक्न मन लाग्यो । विराटनगर-१७ सैनिकटोलको बाल निमावि । जुन स्कुलमा मैले पनि चार कक्षासम्म पढेको थिए । त्यसको परिसरमा निकै भीड थियो । अनन्त चतुर्दशीमा विष्णुको मूर्ति राखेर पुजा गर्नु यहाँको चलन नै छ ।
यही चलनमा यहाँ पुजा थियो । पुजामा अर्को रौनक थियो - नौटंकीको । मधेसमा मिश्रति भएर बसेका जातजातीको संस्कृति रमाइलो छ । नौटंकी मधेसीहरुले रमाइलो मान्ने मञ्चको कला हो । म स्कुल परिसरमा पसें । अनि केहीबेर हेरेपछि फोटो लिन मन थाम्न सकिन । कारण मैले लामो समयपछि फेरि यस्तो देख्न पाएको थिए । महाभारतका पात्र दानवीर कर्णको कथामा मञ्चन भइरहेको रहेछ ।
कर्ण र यमराजको संवाद चल्यो । एउटा पात्र माइकमा आफै बोल्थ्यो । अर्का पात्रको आवाज नेपथ्यमा बसेका बृद्धले बोल्थे , उ मुख चलाउथ्यो । खचाखच दर्शक । रमाइलो बेग्लै । नाटकले धर्म र सत्यको मार्गमा लाग्न मानिसलाइ प्रेरणा हुने संवाद सिलोकमा चलाइरहेको थियो । करीव ५ मिनेट संवाद चल्थ्यो अनि तल बसेका बाद्ययन्त्र लिएका कलाकार गाउँथे । केहीको स्वर गाउँदा गाउँदै सुकेको थियो । र, केहीको धोक्रे स्वर । नौलो थियो । रमाइलो थियो । नाटक रातभर चल्ने कलाकारले नै बताए । मैले केहीलाइ चिनेको रहेछु । केही स्थानीय र केही जतुवाका थिए । उनीहरु दर्शकले मजा मानेको देखेर निकै उत्साहित थिए ।
उनीहरु व्यवसायिक वा प्रचारमा आउने पाराको मञ्चमा देखिदैनन् । धेरै कारखनाका कामदारहरु छन् । यस्तो नौटंकी मञ्चन गर्न पाउनु आफैमा मजा रहेको उनीहरुको भनाइ थियो ।

गधाको खोजी

सपना भाँचिएका कथाहरु पुराना हुन् । तर, सपना पुरा गर्नका लागि ज्यान जोखिममा हाल्ने कथा त्रासपूर्ण र सधै नयाँ लाग्न सक्छन् । क्यामराम्यानबाट निर्देशक बनेका बलिवुडका युवा फिल्मकार सन्तोष सिवनले केही समयअघि 'टेरोरिस्ट' ल्याएका थिए । यसपटक उनको 'तहान' मानवीय अन्तर्मन र विवेकका साथ जीवनका आधारहरु बारे सोचनीय बनाउने प्रकारको छ ।

तहानमा शिर्षपात्र तहान (पूरव भण्डारे) नामका बालक र उनको बिरबल नामको गधाको सेरोफेरोमा कथा छ । तहानका पिता तीन वर्ष अघि एकाएक वेपत्ता भएका थिए । उनी आमा हाबा (सारिका), बैनी जोया (साना शेख) र हजुरबा (भिक्टर बनर्जी) का साथ कश्मीरमा बस्छन् । उनलाइ आशा छ, बुवा एक दिन फर्केर आउनेछन् । तर, जीवनमा नयाँ मोड आउँछ । जब बुवाले लिएको ऋणको बदलामा गाउँले साहुले उनको गधा सुभान (अनुपम खेर) नामको एक धनी मान्छेलाई बेचिदिन्छन् । गधा सुभानसँग पहाडमा पुग्छ । तहानको मनोभावना गधाको खोजीमा केन्द्रित हुन्छ ।

अब उनी त्यसको खोजीमा लाग्छन् । बाटामा भेट भएका जफर (राहुल खन्न्) पनि उनको खोजीमा सहयात्री बन्छन् । दुवै त्यो गधा भएका सुभानसम्म पनि पुग्छन् । अनि सुरु हुन्छ चलचित्रको खास क्लाइमेक्स । एक रहस्यमय इद्रिस नामको मान्छेले उनीहरुसँग एउटा प्रस्ताव राख्छ । यदि उनीहरुले उसको एउटा काम गरिदिए गधा फिर्ता दिलाइदिने । तहान छक्क पर्छन । इद्रिसले उनको हातमा एउटा ग्रिनेड -बम) राखेर गएको हुन्छ । तहानले बिरबल फिर्ता पाउन त्यो बम हान्नु पर्ने हुन्छ । त्यसबेला एउटा बालकको अप्ठ्यारो परिस्थितिलाई सिवनले सजिलै चलचित्रमा उतारेका छन् । आठ वर्षका बालकको सुझबुझले निर्दोषहरुको ज्यान बच्ने कथा दर्शकका लागि नयाँ धारमा आएको छ । गत साताबाट प्रदर्शन सुरु भएको यो हिन्दी चलचित्रका पात्रहरुको अभिनय पनि जीवन्त छ । लामो समयपछि यसमा सारिकालाइ देख्न पाइन्छ ।

भारत-पाकिस्तानको लामो समयदेखिको विवादका कारण चर्चामा रहने कश्मीरका दृश्य देखन सकिने यो चलचित्रमा त्यो भुभाग सम्झदा गुन्जिने बाद्ययन्त्रका धुनहरु सुन्न सकिनेछ । निर्देशक मणिरत्नमसँग क्यामराम्यानका रुपमा 'दिल से' मा काम गरिसकेका सिवनको यसपटकको विषय बलिवुडको मुलधारभन्दा पृथक छ । र, यसले आमीर खानको 'तारे जमीं पर' मन पराउनेहरुले नरुचाउने कुरै भएन ।

विस्थापन-पूनर्स्थापन

दुइ वर्षअघि मोरङको टंकी गाविसमा पर्ने बाँसवारीमा पाँच जना सञ्चारकर्मी साथीहरुलाइ मधेसी जनअधिकार फोरमको बताउने एक जमातले कुटेको थियो । दुइ साथीहरुलाइ निकै दिन पीडा हुनेगरि आहत बनाएको थियो । हाम्रो विरोध र जाहेरीपछि घटनामा संलग्न पक्राउ पनि परे । फोरमले उनीहरुको मुक्तिका लागि बन्द आह्वान गर्‍यो । उनीहरु छुटे ।
गत साता मोरङको पथरीबाट निस्कने अनमोलमणी साप्ताहिकका साथीहरुले कुटाइ खाए । गाइजात्रे अंकमा प्रकाशित समाग्रीप्रति असन्तुष्टको समूहले कार्यालयमै थुनेर रोहित पराइ, मिलन के राउत र मोहन भट्टराइलाइ कुटे । मोहन भाइको चोट निकै दिनसम्म पनि देख्न सकिन्थ्यो । उनको आँखाका डिलहरु काला-नीला भएका थिए । उनीहरु पथरीमा बस्ने स्थिति भएन । विराटनगर आइपुगे विस्थापित भएर ।
हिजो उनीहरुलाइ घर फिराइएको छ । तर, साथीहरु अझै त्रासमा छन । यस्तो भइरहे कसरी सञ्चारकर्मीले काम गर्न सक्छन । मुलुकको व्रि्रदो अवस्थामा सञ्चारकर्मीको जिम्मेवारी बढेको छ । यसमा काम जोखिमपूर्ण त छँदैछ । राज्यले नहेर्ने हो भने असजिलो अझै थपिन्छ । जे होस प्रशासनले साथीहरुलाइ फिरायो । अब उनीहरुका विषयमा सुरक्षाबारे ध्यान दिनेछ भन्ने विश्वास गरौं ।

(२०६५ भदौ २७ शुक्रवार)

भुँइ जिन्दावाद

आज विराटनगरमामा संसारीमाइस्थानको बाटो पूर्व जाँदै गर्दा एउटा दृश्यले रोकिन बाध्य गरायो । त्यहाँ मन्दिरसँगैको भानुमोरङ प्रावकिा विद्यार्थी भुँइमा बसेर पढ्दै थिए । उपमहानगरको मुटुमा रहेको स्कुल । अनि विद्यार्थी भुँइमा ।
हुन त सरकारी विद्यालयको हालत यस्तै हो । तर कारण जान्न मन लाग्यो । शिक्षिका दिदीले बताउनुभयो । अनि शंका पनि गर्नुभयो । पत्रकारले के छाप्लान छाप्लान । त्यहाँ ५ कक्षासम्म पढाइ हुने रहेछ । कक्षा नपुगेर निजी जग्गामा स्कुलले अलि दक्षिण टहरो बनाएको रहेछ । कक्षा ३ को सेक्सन ख को पढाइ त्यहाँ हुने रहेछ । टीनको छानो, टिनको ढोका अनि टीनकै बारबेर । आलुको तरकारी, आलुको भात, आलुको अचार भने जस्तै । स्कुलले त्यहाँ कक्षा राखेकोमा विवाद अर्कै रहेछ । त्यस्तो सकस हुने कक्षामा पढने केटाकेटीका बारे सोच्ने कोही भएनछ । विवाद अतिक्रमण गरेको बारेमात्र चर्किएको रहेछ ।
घाम चर्किएका बेला टीन तात्दा विद्यार्थी बेहोस हुन थालेछन । दिनमा तीन चार जना बेहोस भएपछि विकल्पको खोजी थालियो । अनि त्यहाँ पढाइ सम्भव भएन । अनि अर्को कोठा पनि रहेनछ , जहाँ उनीहरुलाइ सार्न सकियोस । स्कुलले उनीहलाइ बाहिर भुँइमै पढाउने निधो गरेछ । अनि उनीहरु त्यहाँ रहेछन् ।
धन्य छ । मुलुकको दोस्रो ठूलो सहर । अनि शिक्षालयप्रतिको उतरदायित्व बोकेकाहरु । विद्यालय सुधारका ठूला कुरा गर्नेहरुलाइ विद्यार्थीको त्यो सकस नजरमा परोस ।
(२०६५ भदौ २७ शुक्रवार)

सवारी सुरक्षा

एक जना मित्रको मोटरसाइकल अफिस मुन्तिरबाट हरायो । प्रहरीमा खबर गरे । खोजे । भेटेनन् । त्यसको दुइ महिना नबित्दै एक जना भाइको मोटरसाइकल हरायो । उनले पनि सकेजति हल्लीखल्ली गरे । पतो लागेन । पछिल्लोपटक हराएको बाइकको नम्बर प्लेट केही दिन अघि यथास्थानमा भेटियो । तर, अर्को बाइकमा । बाइकवाला भेटिएन ।
हिजो मोरङ प्रहरीले १३ वटा मोटरसाइकल विभिन्न स्थानबाट बरामद गरेको छ । अस्ति आइतवार बेलुकी पक्राउ गरिएका कर्सियाका तीन युवाको बयानका आधारमा ती बाइकहरु फेला परेको डीएस्पीले बताए । भेटिएकामध्ये बढिमा २ लाख ५० हजारसम्म पर्ने पनि छन् । १० वटा चल्न सक्ने र नयाँ छन् । बाकीका इन्जिन र पाटपुर्जा खोलिएका छन् ।
साइकल जसरी हराउन थालेका मोटरसाइकलका कारण सवारी धनीमा चिन्ता थपिनु अस्वभाविक होइन । हिजो प्रहरीमा चोर र बाइक हेर्न आएका मेरा एक रेष्टुरा सञ्चालक मित्रले बताए । उनलाइ पनि २/३ हजार किलोमिटर मात्र कुदेको सवा लाख पर्ने बाइक किन्न प्रस्ताव आएको थियो । मात्र २० हजारमा । उनले बताए । विराटनगरभित्रै यस्ता कारोवारी छन् जसले सातामा कम्तीमा ५ वटा नयाँ नयाँ बाइक यसरी बेच्छन् । कहाँबाट ल्याइएका हुन् त्यो थाहा हुन्न । ब्लु बुक पनि बन्छ । सबै सक्कली छाप लागेको । यातायात कार्यालय पनि पुग्नुपर्दैन । कारोवार दिनदिनै बढेको छ ।
जे होस प्रहरीले थालेको खोजी यतिकै सीमित नहोस । खाइनखाइ फाइनान्समा पैसा बुझाएर किनेका सवारी कुदाउन एक त महँगो इन्धन , त्यहीमाथि हेण्डिल लक लगाएपनि पार्किङमा छ भनेर ढुक्क हुन नहुने अवस्था । बाइक कुदाउनेका पीडा आफ्नै छन् । सरकारी सेवामा भएकाहरुले तलबभन्दा बढिको खर्च गर्नुपर्ने बाध्यता भनिने प्रवृतिले अनियमितता मौलाएको छ । त्यसको खोजी गर्ने , दण्ड दिने अधिकार भएका निकायमा हुनेको बुद्धि आओस ।

कोशीमा पन्टुन हाल्ने कि

कोशीले पूर्वी तटबन्ध भत्काइ बहावको दिशा फेरेको आज २३ दिन भयो । भारतको जोगबनीबाट ५४० किलोमिटर पारगरि रक्सौलबाट जानेबाहेक सडकमार्गको विकल्प खुला भएको छैन ।
माथिको तस्बिर २०६४ भदौ २१ गते पश्चिम वंगालको दलखोलामा खिचेको हो । कोलकाता बन्दरगाहबाट विहार हुँदै विराटनगर आइपुग्ने मार्गको खोलामा रहेको बेलब्रिज भत्किएपछि यो सेनाले बनाएको अस्थायी पुल थियो । नाम-पन्टुन । हावा भरिएको बेलुनमा पुल । यसबाट ५० टनसम्मका गाडी आवत जावत गर्न सक्थे । तीन महिनाका लागि यहाँ लगाइएको पुल सेनाले युद्धमा जाँदा उपयोग गर्ने साधन रहेछ । कोशीमा यस्तो अस्थायी व्यवस्था किन नगर्ने भन्न खोजेको । नदिलाइ पुरानै बाटो फिराउने चर्चा चलेका बेला त्यो तुजुक कतिको सफल हुन्छ भन्नेमा सबै विश्वस्त छैनन् । जे होस दुइ देशलाइ असर पारेको कुरा हो । खटिएकाहरुलाइ सफलता मिलोस । चाडै बाटो खुलोस् ।

सुलोचना

आफुलाई दह्रो मुटु भएको भ्रम राख्ने म अझै तंग्रिन सकेको छैन । ब्लगमा लेख्ने कुरा यो हो होइन थाहा छैन । तर, मेरो जीमेलको च्याटमा 'बोल्न मन छैन' लेख्दा आएका धेरै साथीले सोधे , किन ? जवाफ दिने मुड भएन । कतिलाइ मैले भने - जीवनमा सबै कुरा मान्छेकै हातमा हुने रहेनछ ।
अस्ति शुक्रवार बेलुकी उनी विदा भइन । विहीवारको रात जागै बसेर सिलिण्डरमा अक्सिजनको मात्रा  हेरिरहनु । जीउ पनि अड्याउन नसक्ने मेरी बैनीलाई सहारा दिनु । अनिदो हुँदा पनि शुक्रवार विहान उनलाइ केही सहज भएको छाडेर म इटहरीबाट इनरुवा हुँदै समाचारजन्य तस्बिर खोजेर अफिस फिरेको थिए ।
त्यो दिन साँझ मैले मेरा आफन्तहरुको गुगल ग्रुपमा उनको बारेमा लेखेको थिए -' उनीलाई केही आराम छ । आस र प्रार्थना गरौं ।' बेलुकी १० बजे सरोज दाजुलाइ फोन गर्दा उनीलाइ असजिलो भइरहेको बताउनु भएपछि निकै छटपटी लाग्यो । करीव सवा ११ बजे मोवाइलमा म्यासेज आयो - 'सरी' भनेर । अत्यास लाग्यो । अनि फोन गरें । उहाँहरु धरानको वीपी कोइराला स्वास्थ्य विज्ञान प्रतिष्ठान पुग्नु भएको रहेछ । अनि दाजुले भन्नुभयो - 'सरी राजु , उनी रहिनन् ।'
रातभरि निन्द्रा परेन । शनिवार विहानै कोपिला (श्रीमति सरोज) भाउजुलाइ लिएर विराटनगरबाट निस्कदा बाटोमा बाइक पंचर भयो । अफिसमा राखेर बसमा इटहरी पुगियो । अनि त्यहाँ आफुलाइ दह्रो मुटु भएको मान्ने म पनि माइजु र कवितालाइ सम्हाल्दा सम्हाल्दै रोएँ ।
सुलोचना (फ्लोरेन्स) , मेरो कान्छा मामाकी तीन बैनी मध्येकी जेठी छोरी । मेरो तिहार । मेरा सहोदर दिदी-बैनी छैनन् । तर, सौभाग्य उनीहरुको कमीको महसुस गर्नु परेको पनि छैन । इनरुवा रहँदाका तीन वर्ष मेरा लागि पत्रकारितामा प्राथमिकस्तरका बेला थिए । डेरामा एक्लै ।  विवाह नहुञ्जेल विहान बेलुकी नै खाना पकाएर खान समस्या नै थियो ।
विहान पकाएर राखेकै खाना बेलुका तताएर खाने क्रम चल्दा मलाइ स्नोफिलिया बढेर सास फेर्न गाह्रो हुन्थ्यो । कहिलेकाही इटहरी जाने, त्यहाँबाट समाचार लेखेर फ्याक्स गरेपछि मामाघरमा पुग्थें । अनि मलाइ बैनीहरु कराउँथे । कति मैलो लुगा लगाएको ?  आफ्नो हालत के पारेको ? झुस्स दाह्री ? अनि गन्हाउने मोजा । स्वास्थ्यको ख्याल । उनीहरुको स्नेहले मलाइ एक्लो महसुस हुदैनथ्यो ।
डेरा फिर्दा मामाघरबाट औषधि पनि लिएर आउने म एक/दुइ महिना स्वस्थ भएर काम गर्थे । अन पिmेरि दिनभरि समाचारको खोजीमा गयो । बेलुकी कोठाको फ्याक्समा कागज हाल्दै गयो । २०५९ साउनपछि कम्प्युटर र जीवनसंगिनी आएपछि डेराको जीवन केही सहज भएको थियो ।विमला केही समय शिक्षक तालिममा गइन । दिनचर्या उस्तै । दिनभर भोकभोकै हिड्दा स्वास्थ्य फेरि उस्तै ।
मेरो स्वार्थले मात्र होइन । मेरा बैनीहरुको आनीबानी र उनीहरुले दिने सल्लाह मेरा लागि अहम हुन्थे । ०६० सालपछि म विराटनगर आएँ । इनरुवा रहँदा जस्तो भएन । जान आउन कम भयो । तर, बाटो परेका बेला र पर्व भेला अनि त्यसैपनि मामाघर जाने क्रम रहिरह्यो । बैनीहरुका सहोदर दाजु थिएनन् । त्यस कारण पनि हुनसक्छ हाम्रो नाता प्रगाढ थियो । अनि वितेका तीन वर्षमा कान्छी इण्डियाको विजयवाडा,माइली अष्ट्रेलिया र जेठी काठमाडौं पढ्न गए । भेट मेल र एसएमएसमा मात्र । अनि सुनें सुलोचना, सुलुलाइ क्यान्सर भयो । भेट भएन । उसले फोन पनि गरिन । मैले पनि सम्पर्क गरिन ।
कारण , अरुलाई अर्ति दिने मेरी बैनीको बानी आफ्ना कुरा नभन्ने थियो । उसलाइ डिस्टर्ब होला भनेर मैले फोन गर्न उचित मानिन । दिन बिते , बर्ष बिते । यसबीचमा हाम्रो एउटा तिहार धरानको विजयपुरमा भयो । अमेरिकाबाट चाडका लागि आएका सन्तोष दाजु भाउजु र सीता ठुलीआमाका परिवारबीच हामीले निकै रमाइलो गरेका थियौ ।
मलाइ यति थाहा थियो सुलु काठमाडौंमा थिइ । पढ्दै थिइ । उपचार पनि चल्दै थियो । अवस्था गम्भिर थिएन ।  लामो समयपछि सुलुसँग मेरो पछिल्लो भेट गत बुधवारमात्र भएको थियो । इटहरीको त्यही मामाघरमा कान्छी कविता, मामा र माइजु उनलाइ स्याहार गरिरहनुभएको अवस्था थियो ।  मैले मेरी श्रीमाति विमला र छोरालाइ त्यही छाडेर साँझ विराटनगर आए । बेलुकी करीव ११ बजे विमलाको फोन आयो । सुलुलाइ निकै गाह्रो भएको रहेछ । उसलाइ सास लिन समस्या थियो । मध्यरात भयो । म एक्लै बाइकमा त्यसबेला जान सकिन । विहानै पुगें । अनि त्यो दिन र रात बसें । फोक्सोमा इन्फेक्सन छ , यसले सास पुरा लिन सकेकी छैन भनेर मामाले बताउनुभएको थियो ।
शुक्रवार विहान बाढीपीडितका शिविरमा समाचारजन्य तस्बिरका लागि म जानुपर्ने थियो । कोसीले तटबन्ध भत्काएर धार फेरेका बेला । समाचार र तस्बिरको भोको पत्रिकालाई समाग्री र आफ्नो काम ड्युटी पनि नगरी नहुने अवस्था । निस्कने बेलामा मैले सुलुलाइ हिम्मत नहार्न भने 'बेलुकी आज सरोज दाजु आउनुहुन्छ । म फेरि भोली आउँछु ।' भनेपछि उसले बोलेको 'हुन्छ' भन्ने शब्द सुन्न पाएँ । अक्सिजन मास्क लगाइरहेकी मेरी बैनीले मेरो टीसर्टको कलर मिलाइदिइ । म निस्कें ।
              शनिवार विहान फेरि मामाघर पुग्दा भुँइतलामा उसको निष्प्राण शरिर थियो । माथिल्लो तला उक्लेपछि माइजु र कवितासँग भेट हुँदा मैले दुवैलाइ ढाढस दिदा दिदादिदै पनि आफ्नो आँसू थाम्न सकिन । बुढी खोला गइयो । विदा गरियो । हाम्रो हिन्दु संस्कारका राम्रा पक्ष छन् । तापनि शव जलाएको बेला साह्रै पीडा हुन्छ । भयो । मैले फोटो पनि खिचें । तर, अघिपछि समाचारजन्य तस्बिरका लागि तयार हुने मानसिकता मेरो हुन सकेन । मैले लाइट, कम्पोजिसन, एपरेचर , स्पिड केही हेक्का राख्न सकिन । तर, फोटो खिचेको छु । बेलुकी चैनपुरे गुगल ग्रुपमा केही फोटा पठाउँदासम्म पनि म आफुलाइ सम्हाल्न सकिरहेको थिइन । आज तेस्रो दिन हो । म अझै समान्य बन्न सकेको छैन ।
       हामीलाई थाहा थियो , उनलाई क्यान्सर थियो, त्यो रोगको दिल्लीस्थित एम्स अस्पतालले 'सरी' को जवाफ दिएको । उनलाई घर ल्याइनुको कारण सहज होस भन्ने थियो । तर, मान्छेको मन । हामी कसरी यस्तो उमेरमा असामयिक मृत्युलाई सहजताले लिन सक्दा रहेछौं र । मलाइ अझै कसैसँग राम्ररी बोल्न मन छैन ।

सात दिनको अन्तर

पूर्व पश्चिम राजमार्गमा पर्ने सुनसरी पश्चिम कुशाहाको यो जमुवा चोक हो । यहाँ दुइ तस्बिर छन् । यी सात दिनको अन्तरमा लिइएका हुन् । कोशीले पूर्वी तटबन्ध भत्काइ २०६५ भदौ २ गते १ बजे दिशा परिवर्तन गरेको हो । पहिलो तस्बिर सोही दिन दिउँसो ४ बजेर २० मिनेटमा खिचेको हो । अर्को तस्बिर भदौ ९ गते ११ बजे लिइएको हो ।
कोशी टप्पु वन्य जन्तु आरक्ष जाने मार्गको प्रवेशद्धार रहेको यो बाटोमा अहिले ती बुझाउने पूर्वाधार केही छैनन् । नदि बगेको छ । घरहरु छैनन् ।

कोशीको बाढीले विहारमा बिजोक

धन्न ज्यान जोगियो
-भीम घिमिरे

सुरसर,अररिया (भारत), १५ भदौ-

एकोहोरो आवाज आएको दिशा पहिल्याउन कठिन छ । जलमग्न गाउँछेउको बाँसघारीमा मोटरबोट घुमाउँदै भारतीय सशस्त्र सीमा बल (बीएसएफ)का जवान आवाज लगाउँछन् - 'कहाँ हो -' कतैबाट आवाज आउँछ 'हो................' करीव १० मिनेट बाँसघारी बाँसघारी घुमेपछि इन्सपेक्टर अमरकुमार पाण्डे बोल्छन् 'त्यो आँपको रुखबाट आवाज आएको होला , त्यहाँ जाउँ ।'
उतरवर्ती विहारको सुरसरमा खटिएको सुरक्षाकर्मीको आपदा सहयोग टोलीले आँपको रुखमा झुण्डिएर बसेका तीन जनालाई भेट्टाउछ । मोटरबोटमा बसाएपछि आफुहरु दुइ घण्टादेखि रुखको आडमा बसेको उनीहरु सुनाउछन् । केराको थामको डुङ्गा बनाएर घरका सामान लिन हिडेका चारमध्ये खियाउने एक चिप्लिएर पानीमा लडेपछि उनीहरु विचल्ली परेको बताउँछन् । खियाउने दुइमध्येका एक नहुँदा थामसँगै बग्न थालेपछि रुखको आडमा आइपुगेको गाउँले युवक प्रदीप विश्वासले बताए । उनले भने 'एक मान्छे डुब्ने पानी छ, हामी त नसकेर थाकेर बसेका थियौं , भगवान आएजस्तो भयो ।'
सुरसरमा खटिएका बीएसएफको टोलीले डेढ सातादेखि उद्दार जारी राखेको बताएका इन्सपेक्टर अमरकुमारलाई विहार राज्यको यात्रा पहिलो अनुभव हो । उनले भने 'हामी कोलकाताबाट आएका हौं । धेरै घर डुबानमा परेको छ ' ६/७ वटा मोटरबोट लिएर विहान निस्कने जवानहरु दिउँसो ४ बजे आइपुग्दा धेरै महिला र बालबालिकालाई डुबानबाट झिकेर ल्याउछन् । विराटनगरको सीमावर्ती जोगबनीदेखि छ किलोमिटर दक्षिणपछि बथनाहाबाट करीव २० किलोमिटर पश्चिममा पर्ने सुरसरमा उद्धार अभियान जारी रहेपनि किनार आउनेको संख्या घटेको छैन । सुपोलको टुटीपट्टाका महमद जलिल भन्छन् 'सबै लग्यो धन्न ज्यान जोगियो ।' परिवारका सदस्यहरु जोगिएपनि शनिवार साँझ उनी चौपायाको मायाले उनको आँखा रसिलो भयो । 'भुस भिज्यो, खानेकुरा थिएन, उनले भने 'दाम्लामा बा"धेका गाइवस्तु त्यसै छाडेर आयौं अहिलेसम्म मरिसके होलान् ।' सुरक्षाकर्मी र नाविकहरुको सहयोगले किनार आइपुगेका गाउँलेहरुका अनुसार मान्छेको ज्यान जोगिएपनि बाढीको पानीले धेरै मवेशी मरेको बताए ।
कोशीले पूर्वी तटबन्ध भत्काई बहावको दिशा परिवर्तन गरेपछि नेपालमा भएको क्षतिभन्दा भारतमा धेरै गुणा बढि नोक्सानी भएको सुरसरका ब्लक विकास अधिकृत संजय कुमार बताउछन् । उनी भन्छन् 'हामीलाई अहिले कोशीको बाँध कसरी भत्कियो भन्ने सोच्ने, कुरा गर्ने फुसद छैन, जति सकिन्छ उद्धार जारी राख्नेमा ध्यान छ ।' सरकारले बाढीलाई राष्ट्रिय संकट मानेर उद्दारलाई त्रि्रता दिएको उनले सुनाए ।
सुरसरको राहत वितरण केन्द्रका संयोजक कार्तिक विराजीका अनुसार सुनसरीको श्रीपुर र हरिपुरहुदै भारत पसेको कोशीको बाढीले चार जिल्लाका १२ गाविसमा बढि क्षति पुर्‍याएको छ । अररियाका नरपतगञ्ज, भरगामा, रानीगञ्ज, सुपोलका बसन्तपुर,छातापुर , त्रिवेणीगञ्ज, राघोपुर,पिपराहा र मधेपुराका मधेपुरा, सिंहेश्वर,कुमारखण्ड र सोनवषामा बाढीको क्षति अधिक छ । 'होचो ठाउँ , नदि यतैबाट बगेर गंगामा पुग्छ, विराजीले भने 'भागेर कहाँ जाने -' उनका अनुसार डेढ सातामा पानी थोरै घट्ने , थोरै बढ्ने क्रममा छ । उनी भन्छन् 'तटबन्ध नबनेसम्म विहार जलमग्न रहन्छ । विकल्प छैन ।'
बथनाहाका सबइन्सपेक्टर पवन कुमारका अनुसार कोशीको फेरिएको बहावको दिशाका कारण जलमग्न गाउमा सरकारले सुरक्षा संयन्त्रका सबै बललाई परिचालन गरेको छ । डुबानमा परेका गाउहरुमा पुगेका सुरक्षाकर्मीले ल्याउने गाउलेका लागि शुक्रवारदेखि अस्थायी शिविर र बिहान बेलुकी खिचडी खुवाउने व्यवस्था पनि गरेको छ । उनी भन्छन् 'यतिखेर ध्यान दिनुपर्ने कुरा उद्दार नै हो, वषा थामिएपछि उता नेपालमा तटबन्ध बनाउलान अनिमात्र सञ्चो हुन्छ ।' बथनाहाका तीन शिविरबाहेर पनि पानी घटेपछि घर फिर्ने आसमा गाउलेको ठूलो जत्था सुरसर-लक्ष्मीपुरको सडकमा अस्थायी रुपमा बस्न थालेको छ । बाढीको पानीले लक्ष्मीपुरमा सडक डुबाउन थालेको छ । विस्थापितहरुमा सरकारको घोषणा अनुरुपको राहत नपाएको गुनासो पनि छ ।
बथनाहा राहत शिविरका इन्चार्ज प्रध्योतकुमार विश्वासका अनुसार सुपोल र अररियाका डुवान क्षेत्रबाट सुरसरको बाटो हुँदै बथानाहामा शनिवार बेलुकीसम्म करीव १० हजार गाउँले भेला भइसकेका छन् । यहाँ आइपेगकाहरुमा उल्लेख्य संख्या नेपालसँग सीमावर्ती गाउँलेहरु छन् । शिविरमा गैरसरकारी संस्था र व्यक्तिगत रुपमा सहयोग संकलन गर्नेहरुले पनि विस्थापितहरुलाई खाजा र लुगा वितरण थालेका छन् । भारतीय सञ्चारमाध्यमहरुका अनुसार कोशीको बाढीले हालसम्म विहारका पाँच जिल्लामा २७ लाख जनता प्रभावित भएका छन् । यीमध्ये १० लाख विस्थापित भएका छन् भने ६२ जनाको मृत्यु भएको छ ।
(२०६५ भदौ १६ गतेको कान्तिपुर दैनिकमा १३ पृष्ठमा प्रकाशित)

बाढीमा खबर

सप्तकोशीले सुनसरीको पश्चिम कुशाहा-४ मा पूर्वी तटबन्ध कटान गरि बहावको दिशा फेरेको आज १५ औं दिन हो । यस बीचमा समाचारजन्य तस्बिरका लागि म निकै ब्यस्त भएँ ।
कोशीले कटान गरेको ठाउँमा करीव एक साता प्रत्येक दिन पुगियो । सुनसरीका पश्चिम कुशाहा, श्रीपुर र हरिपुर जलमग्न भए । लौकही र मधुवनका पनि केही भाग जलामय भयो । करीव २० हजारले घर छाडे । इनरुवाको सुनसरी क्याम्पससँगै सबैजसो सरकारी विद्यालयमा अहिले विस्थापितहरुको भरणपोषण जारी छ । राहतको ओइरो रोकिएको छैन । हरिपुर त्यो गाविस हो , जहाँबाट गत वर्षअन्तिममा पहाडे मुलका परिवारहरुलाई धपाइयो । मधेसी टाइगर्सका नाउँमा आएका धम्कीले उनीहरु थलो छाड्न बाध्य भए । अहिले ती परिवार चतरा र बांगेमा शरणार्थी जीवन बाँचिरहेका छन् । जे होस , मधेसी मुलका परिवारमात्र बाढी प्रभावित भएपनि राहत दिदा सहयोगीले मानवीय नाता विर्सेनन् । संकटमा राहत उठाउने काम पश्चिम हिमाली जिल्ला जुम्लासम्म पनि चल्यो , चलेकै छ ।
सञ्चारकर्मीका नाताले मैले तस्बिरहरु लिन दिन दिनै सुनसरी जाने क्रम जारी रह्यो । अस्ति भदौ १४ गते सीमावर्ती भारतको अररिया र सुपोलका केही गाउँ पनि घुम्न पाएँ । त्यहाँ नेपाली भुभागमा भन्दा बढि बिजोक रहेछ ।
सप्तकोशी भारतको कुरसैलाबाट गंगामा मिसिन्छ । कुरसैलासम्मको यात्रामा अहिले कोशीले धेरै क्षेत्र डुबाएको छ । भारतको विहार राज्यका ५ जिल्लामा करीव ५० लाखको जनसंख्या बाढी प्रभाति भएको छ । २७ लाखले घर छाडेका छन् । दुवै देशमा गच्छे अनुसारको उद्दार र राहत जारी छ ।
तीन वर्षदेखि कोशीको तटबन्ध मर्मतमा खटिएकाहरुको उदासिनताको सिकार ठूलो जनसंख्या भएको छ । प्रकृतिसँग मान्छेको केही लाग्दैन भन्दै उद्दारमा खटिएकाहरु ती ठेकेदारलाई सराप्न पछि परेका छैनन् । तर सरापेर मात्र केही हुने होइन ।
वर्षा नथामिएसम्म तटबन्ध पुनः यथास्थानमा उभ्याउन सकिने स्थिति छैन । भारतीय इन्जिनियरहरुको टोली अध्ययनमा लागेका छन । तर, अहिलेको प्राथमिकता नदिको धारसँग जोरी खोज्नेभन्दा पनि क्षति कम गराउनेमा केन्द्रित छ ।