पर्वमा पहाडहरू

नवरात्रि सुरू भयो । आफ्नो कमाइबाटै लुगा हाल्ने रहर, अनि घरमा पनि केही रकम दिने रहर । तर, इन्चार्ज न छिटो विदा दिन राजी थिए न त तुरून्तै पैसा दिन । विराटनगरको तीनपैनी नजिकको एउटा कारखानाको मजदुर । रातिको ड्यूटी । दिउँसोको तनाव । १५ वर्ष बितेछ त्यस्तो दसैंको । अहिले सम्झन्छु कति असजिलो थियो त्यो दसैं ।

म स्नातक तह प्रथम वर्षमा पढ्दै थिए । कारखानामा रातिको काम गर्थे । घरमा बाहेक मेरा नजिकका मित्रहरूलाई पनि मेरो जागिरका विषयमा थाहा थिएन । बेलुकी १० देखि विहान ६ बजेको ड्यूटी । बिहान कलेज लागेका बेला परे उतैबाट गयो, नभए घर गयो, सुत्यो । कतिपटक कक्षामा निन्द्रा लागेको देख्दा साथीहरूले सोध्थे । मेरो जवाफ हुन्थ्यो 'राति अबेरसम्म टीभीमा फिल्म हेरेकाले यस्तो भएको हो ।'

त्यो कारखानामा रातभरि हुने उत्पादनको हिसाब राख्नुपर्थ्यो । अनि विहान आउने साथीलाइ त्यो बुझाएर गइन्थ्यो । तलब समयमा नपाइने । अनि दसैं । सप्तमीका दिन अति भयो भन्ने ठानेर मैले इन्चार्जलाइ फोन गरें । उनले घरमा बोलाए । त्यसबेला मैले घरको गर्जो टार्नुपर्ने जिम्मेवारी थिएन । कारण, घरखर्चको जिम्मेवारी बुवा-आमाको थियो । मैले आफ्ना लागि आफै व्यवस्था गरें भने उहाँहरूलाई बोझ हुदैन भन्ने लागेको थियो ।

घर पुगेपछि हिन्दीमात्रै बोल्ने ती इन्चार्जले भने 'मेरो भान्सामा ग्यास सिद्धिएको रहेछ, बजार गएर ल्याइदेउ ।' आज्ञाकारी बालकजस्तै म गए, अनि ग्यास ल्याए । तर, उनलाइ अघि नै फोनमा भनेको कुरा मैले दोहोर्‍याइन । फेस टु फेस भएका बेला मैले नमागेका कारण शायद उनलाइ के खोज्छस् ..... झै भयो । उनले दिएनन् । म त्यतिकै फिरें । दसैंको विदा भयो । म फेरि त्यहा कामका लागि फिरेर गइँन । त्यो दसैं त्यतिकै गयो । मैले यो कुरा कसैलाई भनिन । मनमा धेरै कुरा खेले । कामदारहरूका लागि दसैं कति असजिलो रहेछ भन्ने मलाइ भयो । मसगै दुइजना राजवंशी थरका दाइहरूको पनि समस्या त्यस्तै भएछ । तर, उनीहरू ढुक्क थिए । अन्न बेचेर भएपनि चाड मनाउने , घरमा हास-कुखुरा छदैछ भनेका थिए । कारखानाले नियुक्तिपत्र दिएको थिएन । काममात्र दिएको थियो । अनि त्यसबेला अहिलेजस्ता मजदुरका संघसंगठनको सक्रियता छ छैन भन्ने पनि थाहा थिएन ।

तिहारमा ती इन्चाजले मलाई बोलाउन पठाए । पुगेपछि उनको भनाइ थियो 'भाइ , पैसा कमाउन सजिलो छैन, खर्च गर्न सजिलो छ । दसहरामा त्रि्रो घर जसोतसो चल्थ्यो । तिमीले पैसा लगेको भएपनि खर्च गरेर सिध्याउथ्यौ, त्यसैले मैले नदिएको ।' उनले पैसाभन्दा पढाइमा ध्यान दिन सल्लाह दिए । उनको तर्कमा म सहमत थिइन । कारण, चाहिएका बेला खर्च गर्न नपाइने हो भने काम गरेको व्यर्थ हो भन्ने मेरो मनमा थियो । मलाइ लाग्थ्यो कुनै चलचित्र रिलिज भएकै बेला हेर्नर्ुपर्छ । रिलिजको २/४ वर्षपछि हेरियो भने समय अनुकुल हुदैन । मजा आउदैन । सन्दर्भ फरक पर्छ । तर, असहमति जनाउन पनि ठीक लागेन । जे होस, पछिल्लोपटकमा उनले तलबको पैसा दिए ।

अहिले पनि साना कारखानाका कामदारको अवस्था मैले त्यो दसैंमा भोगेभन्दा फरक नहोला । त्यसबेलाको अविवाहित अवस्थामा मेरा जिम्मेवारी थोरै थिए । मैले आफ्ना निजी आवश्यकताका थोरै कुरामा मात्र ध्यान दिए पुग्थ्यो । प्रश्न पारीवारिक दायित्य बोकेकाहरूको हो । यदि म त्यसबेला परिवारको मुली थिए । अनि छोरा-छोरी, श्रीमतीका फर्माइस, आवश्यकता र घर चलाउने जिम्मेवारीमा हुन्थे भने घरमा रूवावासी चल्थ्यो होला । कति परिवारमा सधै दसैंमा यस्तो पनि हुदो हो ।

पर्व सबैका लागि हो । वर्षभरिका दौडधुप, तनाव र असजिला अवस्था बिर्सिएर पुनः कामको निरन्तरतामा आउन नया स्फुर्तिका लागि पर्व आउछ । सबैलाई लाग्ला धुमधामले मनाउ । बढदो महगीको मारका बीच बजारको चहलपहल देख्दा नेपालीको क्रय क्षमता बढेको जस्तो देखिन्छ । तर, सोझो बाटो हिडेकाहरूले धुमधामले मनाउने अवस्था छैन । जस्तो भएपनि चाड त मान्नै छ । सबैले यसको मान राख्नका लागि पनि आवश्यकतालाई प्राथमिकीकरण गरेर गर्जो टारेका छन् । आयस्रोतको अवस्था र खर्चको आकारमा तुलना गर्ने हो भने श्रम गरेर खानेका लागि चाडहरु सधैं नै समस्याको अग्लो पहाड बनेर आएको हुन्छ । महगी छ , आयस्रोतले धान्दैन भन्दैमा कसैले आफ्ना सांस्कृतिक चाडबाड मनाउन छाड्नुपर्छ भन्ने होइन । तर, हाम्रो आय र खर्चका बीच सन्तुलन जरूरी छ । अन्यथा दसैं मानेर पुनः कामको दिनचर्यामा फिर्दा स्फूर्ति होइन, चिन्ता बढ्छ ।

बिग्रिएको राजनतिक संस्कारबाट परिचित जनताले सरकारसँग त्यति ठूलो आस राख्दैनन् । र, पर्वका बेला सुतेका सरकारी निकायलाई ब्युँझाउनेतर्फ पनि कोही जागेको भेटिदैन । बजारमा पसलैपिच्छे एउटै उपभोग्य वस्तुका मूल्य किन फरक फरक छन् ? आयातित सामाग्री बजारसम्म आइपुग्दा पसलेले कति नाफा खानु उचित हो भनेर हेर्ने निकाय कमजोर हुदा पनि श्रम गरेर खानेका लागि महगी अग्ला टाकुरा साबित भएका हुन् । अनुगमनको संयन्त्र थोरैमात्र पनि चलायमान हुने हो भने गरिखानेका लागि आय र खर्चबीचको सन्तुलन मिलाउन केही सहज हुन सक्छ ।

(२०६६ असोज ८ को उदघोष दैनिकको आलोपालो स्तम्भमा प्रकाशित)