प्रयोगपरक गेडी

एउटा प्रयोगमाथि रूची राख्नेहरूले इन्टरनेटको समाजिक सञ्जाल फेसबुकमा भेटघाट नियमित बनाए । एक-अर्काको 'स्टाटस' मा प्रतिक्रिया लेख्दै । आपसमा लेखाइ कसरी सुधार्ने र साहित्य सिर्जनाका विधाहरूमा दख्खल कसरी बनाउनेमा ध्यान केन्द्रीत गरे । रहरलाई पुस्तकाकार रूप कसले दिने भन्नेमा विराटनगर रहेर कलम चलाउँदै गरेका टेकेन्द्र अधिकारी अघि सरे ।

नटेरेकै चाम्रो भो, नभेटेकै राम्रो भो
दुनियाँले नबुझ्ने, मायाप्रीति हाम्रो भो
खोलीले,
फुट्यो बाँध, रूखो बोलीले ।।

'यो एकदमै नयाँ विधा भएकाले पहिलो काम आफैं थाल्ने रहर लाग्यो,' उनले भने, 'विधाका नाम सुन्नेहरू पहिले अचम्म मान्छन् अनि अलिपछि त्यसको गहिराइ नापजोख गर्छन् ।' यो नौलो विधा रह्यो, गेडी ।'हुँदैन यसरी । तीन अक्षरको भए राम्रो होला । बरु गेडीका भन्नुस्' प्राडा टंक न्यौपानेले सल्लाह दिए । अधिकारी मानेनन् । तर्क अघि सारे, नेपाली भाषामा मौलिक नयाँ विधा हो, नाम गेडी नै भएको ठीक । फेसबुके समूहमा चर्चा निरन्तर चल्यो । रोजगारी र अध्ययन सिलसिलामा विभिन्न देशमा रहेकाको जमातले अधिकारीलाई यसरी हौसला दियो, उनले डेढ महिनामै सयवटा गेडी तयार पारे । रोजगारीका लागि विदेश हान्निएकाहरूलाई गेडीमा यसरी उतारे ।

किसानको छोरो म, विदेशमा बस्या छु
पराईको भूमिमा, काममा घुँडा धस्या'छु
रहरै,
बाध्यताले पार्‍यो ठहरै ।।

यी युवा सर्जकलाई हौस्याउनेमध्येकी संखुवासभाको शीतलपाटी-६ की मनु लोहोरुङ केही वर्षदेखि इजरायलमा छिन् । उनले गेडीलाई अथ्र्याइन् 'सानो आकारको दाना अथवा फलहरूको बीउ । संवाद र नेपाली साहित्यको सानो तर महत्त्वपूर्ण । यसको संरचना र भावतत्वले नामको पूर्णता दिन्छ ।' उनका भनाइमा गेडीका विशेषता यसको संरचनात्मक पक्ष हो । टेकेन्द्र गेडीमा बारम्बार म्याद थपिए पनि नबनेको संविधानको अवस्था लेख्छन् ।

गोरु पनि ब्याएन, खुसी पनि ल्याएन
शान्ति कता हरायो, त्यसले टुंगो पाएन
तीरैमा,
संविधान, पर्‍यो भीरैमा ।।

थाइल्यान्डको बैंककमा रहेका खगेन्द्र पन्धाक लिम्बूले गेडी परिकल्पना गरे । गएको वैशाख ९ गते फेसबुकमार्फत उनले गेडी विधा परिकल्पना सार्वजनिक गरे । उनीसँग समाजिक सञ्जालमा जोडिएकाहरूले आ-आफ्नै पारामा अर्थ लगाए । लेख्न थाले । साइट, ब्लग र पत्रिकामा प्रकाशनको प्रयास थालियो । कतिले यसलाई नक्कल पनि भनिदिए । उनका शब्दमा कुनै ठेट लोकगीतको नक्कल होइन । तर, यसको संरचनाले झल्को दिन्छ । किनभने नेपाली मौलिकता र नश्ल यसको पृष्ठभूमि हो । पन्धाकका भनाइमा यो संरचनाको हिसाबले चतुस्र्पदीय आन्तरीक, मध्यानुप्रासीय तथा अन्त्यानुप्रासीय गेयात्मक लेखन विधा हो । प्रथम र दोस्रो पदको अन्त्यानुप्रास तथा तेस्रो र चौथो पदको अन्त्यानुप्रास मिल्नुपर्छ । उनका आफ्नै सूत्र र तिनका हिसाब छन् । प्रथम पद उठान, दोस्रो कथन, तेस्रो थेगो र चौथो बिट । संग्रहको जमर्कोलाई साकार बनाएर टेकेन्द्रले 'सय पाइला गेडीका' मा प्रेम, विरह, गाउँघर, जागिरे जीवन राम्रैसँग उतारेका छन् । दिक्कलाग्दो राजनीति र भ्रष्टाचारलाई पनि उनले तीखो व्यंग्य कसेका छन् । 

देश पछि पर्दै छ, कुमतिले साँचो हो 
तल-तल झर्दै छ, सुमतिको खाँचो भो
गरौ न,
मिलीजुली, भुँडी भरौँ न ।।

नेपाली विषयको प्राध्यापनमा अढाई दशक बिताइसकेका कृष्ण वस्ती भन्छन्, 'टेकेन्द्रका गेडी अनौठा छन् ।' वस्तीका शब्दमा 'गेडीको धर्म र मर्ममा कविताका किरणहरू सबैजसो अभिव्यक्तिमा पाइनु प्रशंसायोग्य छ ।' उनलाई मन परेको गेडी यस्तो छः

डाँडामाथि द्यौराली, हावा चल्यो सिरिरी
मायालुले बोलाको, बजाउँदै पिपिरी
पीपल,
माया भेटे, मनै शीतल ।।

हङकङ बस्ने विष्णुनन्द चाम्लिङ भन्छन् 'म साहित्यकार होइन, न म गीतको विशेषज्ञ तर, गेडीलाई लघु गीत भन्न मन लाग्छ ।' ४३ वर्षअघि हिमाली साहित्यमार्फत् दिउल काव्यको प्रस्ताव गरेको सम्झेका भाषाशास्त्री बालकृष्ण पोखरेल गेडी पुस्ततकाकार स्वरूपमा देख्न पाएकोमा हषिर्त छन् । पहिलो कृतिमै प्रयोगपरक लेखन समेटेका अधिकारी भन्छन्, 'यो फेसबुकमा सिर्जनशीलहरूलाई साथी बनाउन सकेको परिणाम हो । उनीहरू हौस्याइरहे । म लेखिरहे ।' सयवटा उनका लेखोट पुस्तकमा नेपाली युनिकोड फन्टमा छापिएका छन् । किन ? 'युनिकोड तिनै फेसबुक साथीहरूलाई ध्यानमा राखेर हो । संग्रह डिजिटल फाइल पठाउँदा उनीहरूलाई पढ्न सजिलो होस् भनेर हो ।'

(०६८ भदौ ३१ को कान्तिपुर कोसेलीमा प्रकाशित)