बानी फेर्दै बहिरा स्कुलमा बालबालिका

विराटनगर - 'छोरी बोल्दै बोलिन । पछि बोल्छे होलाजस्तो लाग्यो । स्वास्थ्यकर्मीले जिब्रोको मासु जोडिएको छ भनेथे । उपचार पनि चलाइयो । स्कुल पठाउन थालेपछि मात्र थाहा भयो उनमा सुन्ने र बोल्ने क्षमता रहेनछ । मोरङ सलकपुर-९ की जशोदा दाहाल भन्छिन्, 'थाहा पाइयो, दुई/चार दिन चिन्ता भयो । अनि यसलाई कसरी अरूसरह बनाउने भन्ने खोजी गर्न थालियो ।' गर्मी बिदा सकिएपछि खटिरा आएकाले छोरीलाई बिसञ्चो छ । 'बिसेक भएर केही दिनपछि स्कुल आउँछे है,' विराट बहिरा माविमा आएकी दाहालले भनिन्, 'पढ्न थालेपछि उसको बानी धेरै फेरियो । अहिले ऊ आफूसरह अरू सामान्य केटीभन्दा कम छैन ।'

जसोदाकी छोरी जानुका ७ कक्षामा पढछन् । स्कुलको बानी नलागुन्जेल जानुका जिद्दी थिइन् । उनलाई भनेको हुनैपथ्र्यो । 'सकिँदैन, हँुदैन भनेर बुझाउन नसकिने,' जसोदा भन्छिन्, 'अहिले ज्ञानी छ । फेरिएकी छ । ऊ धेरै कुरा बुझ्छे । पढ्छे, सघाउँछे पनि ।'

पढाइले आफ्नो सन्तानको बानीमा गरेको सुधार उनले मात्र अनुभव गरेकी होइनन् । धनुषा ननुपट्टी-२ का महेन्द्र चौधरीको घरमा पनि परिवारका सदस्यलाई त्यस्तै लागेको छ । महेन्द्रका पुत्र ललन १० कक्षामा पढ्छन् । राजविराजमा प्राथमिक शिक्षापछिको पढाइ गर्न विराटनगर आएका उनी अहिले सांकेतिक भाषामा पारंगत छन् ।

'स्कुल आएकै कारण आत्मविश्वास बढेको छ,' भन्छन्, 'म गाउँमै थिएँ भने पढ्नु किन पर्ने रहेछ भन्ने थाहा हुन्थेन ।' पढाइले आफू कान सुन्न र बोल्न नसक्ने भएकै कारण केही गर्न सकिन्न भन्ने हीनता हटाएको अनुभव उनलाई छ । यस्तै अनुभव मोरङ बेलबारी-४ घर भई ९ कक्षामा पढ्ने अफसाना खातुनलाई पनि छ ।

उनको परिवारमा ५ कक्षामा पढ्ने बैनी र अब स्कुल आउन थालेको सानो भाइ आशिकसहित तीनैजना उस्तै सुन्न र बोल्न नसक्ने छन् । 'स्कुल आएपछिको संसारै उज्यालो अनुभव हुने रहेछ,' अफसानाले संकेतमै भनिन्, 'हामी घरमै बसेका भए ज्ञानको आँखा कसरी खुल्थ्यो ।' अफसानाजस्तै खोटाङको माक्पा-३ का दाजु-बैनी मनिता र शेरबहादुर पनि पढ्न पाउँदा आफूहरूलाई फेरिएको अनुभव गर्छन् ।

यहाँ सुन्न र बोल्न नसक्ने बालबालिकालाई माध्यमिक तहसम्म पढाइन्छ । अहिले १० कक्षासम्म १ सय ४२ बालबालिका अध्ययनरत छन् । 'पढ्नु भनेको ज्ञान आर्जन गर्नु हो जसबाट सुधारिन्छ,' प्रधानाध्यापक तुलसीराम श्रेष्ठ भन्छन्, 'पढ्ने-खेल्ने वातावरण मिल्दा आफू कुनै पनि हिसाबले कमजोर छैन भन्ने अनुभव हुन्छ ।'

यो विद्यालय अहिले पूर्व क्षेत्रकै बहिरा बालबालिकाको शिक्षा आर्जनको मुख्य थलो बनेको छ । कमजोर आर्थिक अवस्थाका केटाकेटीबारे श्रेष्ठ भन्छन्, 'तर, सिकाइ क्षमता अचम्मको छ । पढ्न थालेपछि उनीहरूको छिट्टै रिसाउने, हठ गर्ने बानी घटेको छ ।' बालबालिकालाई विज्ञान र गणित पढाउँदै आएका शालिग्राम चौधरीको अनुभवमा विद्यालयस्तरको पाठ्यक्रम सुन्न र बोल्न नसक्नेहरूका लागि सहयोगी बन्न सकेको छैन । 'कतिपय शब्दका संकेत छैनन्,' उनी भन्छन्, 'विज्ञानका कति कुरा त उनीहरूलाई कसरी बुझाउने होला भन्ने अलमल हुन्छ ।'