विराटनगरको आत्मकथा

पाल्नुस् पाल्नुस् देशको दोस्रो ठूलो शहर विराटनगर
नेपालको औद्योगिक राजधानी भनाइएको शहर
केशलिया र सिंघिया खोला यसको पूर्व पश्चिम सीमा छ
उत्तरमा टंकिसिनुवारी, भारतको जोगबनी दक्षिणमा छ
यो छ रानी भेटिएको कुनै रानी
सीमा क्षेत्र छ तस्करीको छ तानातानी
यो मिल्सएरिया
प्रजातन्त्रको प्रथम बिगुल फुकिएको ठाउँ
तर अहिले बन्द मिलहरु रहेको बूढो गाउँ
यो जतुवा आंगनभरि कुनै कुवा
अचेल मधेस आन्दोलनको अगुवा
यो मधुमारा नेता बस्छन् सारा
तैपनि लिनुपर्छ सिफारिसको सहारा
यो चा"दी चौक बरगाछीको छिमेकी
हिंडदैछ खोज्दै चाँदनी लहुरो टेकी टेकी
यो बरगाछी गाछी छैन नाउँ राखे के हुन्छ
क्या थियो छहारी सडको वारिपारी सम्झदै रुन्छ
यो कञ्चनवारी जहाँ थियो केराघारी आँपको बाडी
अब छ त्यहाँ बाडीको सट्टा सडकभरि गाडी नै गाडी
यो पोखरिया कार्यालय जंगलको छ
पोखर त छैन कुनै राजनीतिको दंगल छ
यो तीनपैनीमा तीन होइन तेरह पैनी छ
चिया पसल छ बिंडी जर्दा खैनी छ
यो शंकरपुर छ यहा सोमबारे हाट छ
हाटका दिन पसलेहरु को ढाट छ
यो रंगेली रोडमा डाक्टर छन् असल असल
सिनेमा थियो जलजला बन्द भयो, औषधि फर्निचरका पसल
नगरको पूर्वी भागमा यो छ हाटखोला
हरियाली पार्क छ, कारागार छ, धान पाटाका गोला
यो तीनटोलियामा तीन होइन तेरह टोल छ
यो धर्मबाँध सबै जातजातिको फूलबारी छ
सीमासँग छ जोडिएको खुलेआम वरिपरी छ
यो सरौंचिया टोलमा श्रमिकहरुको निवास छ
मुस्लिमहरुको पूजाथलो मस्जिद खास छ
शान्ति चोकमा शान्तिको न देखिने घर छ
रात पर्दा अलिक चकचके चोरको डर छ
पुरानो खदराटोलमा खदरा पूरै मासिएको
गायत्री पाठशाला छ सुनौलो मन्दिर छ सरस्वतीको

शब्दका कालोबजारियालाई

विचारका अवैध कारोबारियालाई
पेशाको मर्यादा जलाउनेलाई
चाकरीको मादल बजाउनेलाई
भ्रमको खेती कमाउनेलाई
अरुको काँध समाउनेलाई
आत्मरतिमा रमाउनेलाई
गन्ध पाउदै गन्हाउनेलाई
कति राम्रो हुन्थ्यो
कोइली स्वयंले आफूबीच पसेको
कागलाई धपाउन पाए
तर लेख्नु पर्छछ यो क्षोभले
गर्दैन आँट गर्नु पर्नेले
भोटको लोभले

लक्ष्मण नेवटिया, विराटनगर-१२

गरिबको जिन्दगी
महँगीले डाडा काट्यो, काल भो जिन्दगी
जताततै लथालिङ्ग, बेहाल भो जिन्दगी
गाँस, बास, कपासको समस्याले सताउदा
पार पाउनै नसकिने, जाल भो जिन्दगी
उन्नति र प्रगतिका बाटाहरु नभेटिंदा
जुवा खेल्ने जुवाडेको खाल भो जिन्दगी
आईए, बीए, एमए पढ्यो जागिर केही पाइदैन
बामे र्सर्ने कछुवाको चाल भो जिन्दगी
सपना त धेरै थिए, हुरी आइ उडाइदिदा
प्वालैप्वालमा च्यातिएको पाल भो जिन्दगी ।।

माधव दाहाल 'मणि'

सालतमामी (लघुकथा)
-कृष्ण बजगाइँ
आर्थिक वर्षवित्ने तरखरमा थियो । सालतमामीले कर्मचारीहरु भ्याइनभ्याई थिए । नया" आर्थिक वर्षो स्वागत र पुरानोको विदाइका गफहरुले कार्यालयमा चर्चा पाइरहन्थ्यो । अब त नया आर्थिक वर्षसुरु हुन मात्र हप्तादिन बाकी हुदो हो । अचानक कार्यालय सहयोगीले नया र्टाई लगाएर आएपछि कार्यालयमा तुरुन्तै खासखुस सुरु भइहाल्यो- 'उसले र्टाई त्यो पनि नया †' त्यो कुरो सेलाउन नपाउदै खरदारले उसको र्टाईसग मिल्ने नया र्सट लगाएको देख्दा कुरो उनीतिर बढ्यो । लौ, गर्मीमा स्टोरकिपरलाई नया कोटमा देख्दा बाकी कर्मचारीहरु आर्श्चर्यचकित भए ।
झन् कोटसग ठ्याक्कै मिल्ने कपडाको पेन्टमा लेखापाललाई देख्दा कुराले अर्कै मोड लियो ।
यो कुरो अब कर्मचारीहरुमा मात्र सीमित रहेन । चचाचुमा (चम्चागिरी, चाकडी र चुक्ली) चालू एक कर्मचारीले कार्यालय सहयोगीको र्टाईदेखि लेखापालको नयाँ पेन्टसम्मको कुरा फुलबुट्टा भनेर हाकिमलाई बेलीबिस्तार लगाए । यस्तो कुरा थाहा पाउदा हाकिमलाई उठ्नसम्मको रिस उठ्यो । हाकिमले मनमनै विचार गरे अब त केही गर्नैपर्छ । त्यसपछि उनले कर्मचारीहरुलाई एकैपटक आफ्नो कार्यकक्षमा बोलाए ।
लहरै लाम लागेर उभिएका ती कर्मचारहिरुको पहिरनमा हाकिमले एक नजर लगाए । आफनो नापको कपडा ती कर्मचारीहरुलाई कति पनि नसुहाए जस्तो लाग्यो हाकिमलाई । आफ्नो छवि यसरी ती कर्मचारीहरुमा र्सलक्क बा"डिएको देखेर उनी छक्क परे । सालतमामीले आफूलाई मात्र छोएको ठान्ने हाकिमलाई यो यथार्थले नछुने कुरै भएन । आफूलाई आउने उपहार, कोसेली तथा नगद बाडिदै आउँदा यति धेरै चुहावट हुदो रहेछ भन्ने कुरा थाहा पाउँदा हाकिम बडो दुःखी भए ।
साभार : शब्दाङ्कुर, काठमाडौं