लाग्छ मन हेरिरहुँ

एकैछिन आँखा चिम्लेर हिडन खोजे धेरै असजिलो अनुभव हुन्छ । देख्ता देख्तै ज्योति कम हुँदै समस्यामा परेकाहरू कस्तो अनुभव गर्लान् । अनि फेरि ज्योति फिर्दा कस्तो अनुभव होला ।  

अरबाज रेहान(१२) ले देख्न सक्ने भएपछि हस्त रेखा देखाएर बुबालाई भने 'हातमा यसरी कटेको हुँदोरहेछ, मलाइ पहिल्यै किन नभनेको ? मलाई लाग्थ्यो हात पुरै प्लेन हुन्छ होला ।' उनी भारत, मुंगेरको परहमका हुन् । बुवा महमद अबु रेहान (५२) भन्छन् 'यो मेरो छैटौं सन्तान हो । जन्मैदेखि देख्तैनथ्यो । उपचारमा धेरै कुदियो । बल्ल देख्न सक्ने भयो ।' शल्यक्रियाको ४० दिनपछि पुनः देखाउन ल्याउन चिकित्सकले दिएको सल्लाहपछि उनी बाबु-छोरा विराटनगरमा अस्पताल आएका भेटिए । 

'देख्न पाउँदा कुरै अर्को हुँदोरहेछ, पहिले म धेरै कुरा छाम्थें अनि यस्तो होला भन्ने ठान्थे, अरबाज भन्छन् 'आफ्नै काम पनि सहारा लिनुपर्थ्यो । अब त्यस्तो पर्दैन । अब म मजाले खेल्छु कुद्छु । म धेरै खुसी छु' जन्मदै दुवै आँखामा मोतियाबिन्दु भएका छोराको उपचारपछि पिता अबु अहिले उपचारको शिविर आयोजनाका सहयोगी बनेका छन् । भन्छन् 'म धेरै टाढा आएर, धाएर छोराको ज्योति फर्काउन सफल भएँ, गाउमा धेरै आमा-बाबु म जति भाग्यमानी छैनन् ।' आठ सन्तानमा पछिल्ला तीन जनालाई शारीरिक समस्याहरू छन् । छैटौं नम्बरका अरबाजलाई दृष्टि र अरूका खुट्टा लुला हुने समस्या छन् । भन्छन् 'धेरै सन्तान जन्माइयो, अनि गर्भवतीलाई त्यो बेला चाहिने पोषिला खानेकुराको ध्यान पुगेनछ । अहिले यी कुरा म गाउँलेलाई भन्दैछु ।' अस्पताल आएपछि हरिया सागसब्जी, फलफूलजस्ता पोषिला कुरा गर्भवतीले खान पाएमात्र सन्तान निरोगी जन्मने कुरा बुझेको उनले बताए । 

०००

भारत, कटिहार बनबलुवाकी रूबेदा खातुन (६०) लाई दृष्टिविहीन भएर बस्दा सबैभन्दा पीर लाग्ने कुरा निजी काम हुन् । भन्छिन् 'नदेखेपछि सहारा लिनुपर्छ, सानो कामका लागि पनि सहयोगी नभइ हुन्न । सधै घरका मान्छेले सघाउने भए पो सजिलो ।' उनको आँखाले काम गर्न छाडेको तीन महिना भएको छ । 'आँखा अध्यारो लिएर बाँच्न गाह्रो रहेछ, उनले भनिन् 'काल नआञ्जेल मान्छेलाई सुखसँग बाँच्न मन हुँदोरहेछ ।' आँखा भएर पनि देख्न नसक्नुले निराशाको मात्रा बढाउने र आफैप्रति क्रोध बढाउने अनुभव उनको छ । अबको साता शल्यक्रियापछि उनले पुनः ज्योति पाउनेछिन् । उपचारमा रहेकी रूबेदा भन्छिन् 'मलाई आफ्ना काम आफै गर्नु छ । कसैमाथि बोझ बन्नु छैन । त्यसैले लाग्छ हेर्न पाइरहियोस् ।'

०००

नन्दीकेशर ढकाल (७५) औधी हर्षित भेटिए । इलाम साखेजुङ ६ सुवेदीगाउँका यी बृद्ध फेरि संसार देख्न पाएकोमा खुसी भएका हुन् । विराटनगर आँखा अस्पतालमा गत वर्ष भेटिएका ढकालले भनेथे 'अर्को जुनी पाएजस्तो भएको छ । खै के भन्नु के भन्नु ।' 

नानी प्रत्यारोपण गरेर पुनः दृष्टि पाएका यिनी जन्मजात दृष्टिविहीन थिएनन् । एक दसकअघि चियाको बोटमा लगाउन पानी हाल्दा पडकिएको चुन आँखामा परेको थियो । दुवैका ज्योति गुमे । ज्योति फिराउन एक वर्ष उपचारपछि राजधानीको तीलगंगाबाट एउटाले देख्न सक्ने भए । उमेर र कामले धोका दियो । प्रत्यारोपणपछि एउटामा ज्योति आउछ, एक/दुइ वर्ष काम गर्छ । फेरि अँध्यारै । उनको चौथोपटकको प्रत्यारोपण विराटनगरमा भयो । भन्छन् 'देख्न नपाउनु कस्तो हुन्छ भन्न सकिदैन, अनुभव गर्न सकिन्छ ।' सबै कामका लागि स्पर्श र श्रवण क्षमतामा निर्भर भएर अनुमानका भरमा जीवनयापन निकै कठीन रहने उनको भोगाइ छ । नानी प्रत्यारोपण गरेर चौथोपटक घर गएपछि उनी पुनः अस्पताल आएका छैनन् । 

०००                                                         ०००                                

• ' अब म मजाले खेल्छु कुद्छु । म धेरै खुसी छु'
• 'देख्न नपाउनु कस्तो हुन्छ भन्न सकिदैन, अनुभव गर्न सकिन्छ ।'
• 'नत्र संसारै अँध्यारो थियो । कस्तो सास्ती ।'

***                                   ***                                          
ताप्लेजुङको मेहलेकी धनमाया श्रेष्ठ (६५) अब एउटा आँखाले  भएपनि देख्न सक्ने भएकी छन् । मोरङको डागीहाट, लक्ष्मीमार्ग बस्ने छोरी ताराले उनलाई उपचारका लागि अस्पताल पुर्‍याइन । भन्छिन् 'अब दाहिनेले देख्छु । नत्र संसारै अँध्यारो थियो । कस्तो सास्ती ।' देख्न नपाउदा हिडडुलमा निकै समस्या पर्ने गरेको उनी बताउँछिन् । मोतियाबिन्दुले उनलाई सताएको हो । उमेरसँगै लाग्ने मोतियाबिन्दुको उपचारमा ढिलाइ भएपछि उनको ज्योति गुमेको हो । बेलैमा उपचार पाएको भए उनले सास्ती व्योहोर्नु पर्ने थिएन । 

०००

एमबीबीएस सिध्याएका एक विद्यार्थी आइटी अफिसर भए । काठमाडौंमा विहानै कार्यालय जाँदा सेतो तुवाँलो लागेको देख्थे । लाग्थ्यो 'धेरै गाडी छन् । भ्यालीमा प्रदुषण छ । त्यसैले वातावरण यस्तो भएको होला ।' एकाबिहानै उनले स्वयम्भुबाट देखिने उपत्यकाको दृश्य हेर्ने मुड बनाए । त्यहाँ उभिएर हेर्दा पनि उस्तै तुवाँलोभित्र काठमाडौ । त्यहाँ उभिएर हेरिरहेका अरूसँग अनुभव साटे 'काठमाडौंमा कस्तो तुवालो । वातावरण ब्रि्रेर होला ।' उनको कुरा सुन्नेले जवाफ दियो 'खै म त त्यस्तो देख्तिन । तुवाँलो कता छ खोइ ? सबै खुल्ला छ । क्लियर छ त ।' मनमा चिसो भयो । फिरेर उनी नेत्र चिकित्सकको सम्पर्कमा पुगे । थाहा भयो 'तुवाँलो वातावरणमा होइन, आँखामा रहेछ । टाढाका कुरा ठम्याउन चश्मा दिइएपछि तुवाँलो  देखिएन । 

विराटनगर आँखा अस्पतालका प्रमुख एवं सर्जन डा. संजय सिंह भन्छन् 'धेरैलाई परीक्षण गरेपछिमात्र आँखाको अवस्था थाहा लाग्छ ।' आँखाका सामान्य समस्याहरूमा मान्छेले अरू बाधालाई कारण मानेर हिडिरहेको हुन्छ । 'मलाइ पनि २० वर्षको भएपछि मात्र चश्मा लगाउनुपर्ने भएको थाहा भयो, उनले सुनाए 'सजिलोसँग हेर्न पाइयोस भन्ने रहर सबैको हुन्छ । यसका लागि खानपान र दैनिकीमा समान्य ध्यान दिएपुग्छ ।' 

उनका अनुसार बच्चा जन्मेपछि केही समयमा अभिभावकले नेत्र चिकित्सकलाई उसको आँखाको अवस्था जाँच गराउनु जरूरी छ । नानीहरू बिद्यालय जाने उमेरका भएपछि पनि एकपटक जाँच गराउनु राम्रो हुन्छ । भन्छन् 'आँखाका कतिपय शिकायतको उपचार जति छिटो हुनसक्यो, त्यति छिटो ज्योति गुम्नबाट जोगाउन सकिन्छ ।'समस्या केही वंशाणुबाट सरेर आउने र धेरैजसो दैनिकी, मधुमेह,रक्तचाप, रोगको निदान गर्नु-नगर्नु र उमेरको असरमा भर गर्छ । डा. सिंह भन्छन् 'आँखाभित्रका नशामा चाप समान्यतया १० देखि २० हुन्छ, त्योभन्दा बढि भए जलविन्दु हुने समस्या आउँछ । समय समयमा जाँच गराइराख्नु राम्रो हो ।' हामीकहाँ उपचारपद्धति अत्याधुनिक हुँदै आएको बताएका उनी भन्छन् 'अहिले जाँच गराउन चाहनेका लागि बेलाबखत हुने शिविर, अस्पताल र आखा केन्द्रमा सुविधा छन् । आँखाको हेरचाहमा खेलाँची गरिनुहुँदैन ।' मान्छेका कामको व्यस्तताले शारीरिक व्यायाम कममात्र पर्ने, आँखालाई बढि श्रम पर्ने र खुराकीमा ध्यान कम दिने प्रवृति बढदो भएका शहरीयालाई उनी शैली परिवर्तनको सुझाव दिन्छन् । भन्छन् 'सफा पानीले आँखा राम्ररी पखाल्ने, एकैनासको बसाइलाई फेरबदल गर्ने र खानेकुरामा सागपातको मात्र बढाउनु ठीक हुन्छ ।' 

सामान्यतया ४० वर्ष पुगेका वा नाघेकाहरूले जाँच गराइरहनु राम्रो भएपनि सबै उमेरकाले खानेकुरामा हरिया सागपात, तरकारी, पहेला फलफूल, दुध र माछामासू खानु उत्तम हुने सल्लाह उनी दिन्छन् । भन्छन् 'खानेकुरा र जीवनयापनका शैलीले हाम्रो शरीरका धेरै अंगलाई प्रभाव पारिरहेका हुन्छन् । तिनमा आँखा निकै संवेदनशील छ ।'