Chicken dispose

A technician was busy to examine chicken before dispose, at Animal Inspection Aouthorities office, Biratnagar. They nabbed 300kg chicken, which brought by smugling from India boarder. After Birdflue declear in India, chicken related all good bands to export-import.

Player's or ground's badluck

A group of sportsman ploughed the Myrter Stadium at Biratnagar on Tuesday. They claim government not responding for maintain ground.

रुमालभित्र अनुहार

यो तस्बिर २३ मंसिर २०६६ मा विराटनगरको हाटखोलामा लिइएको हो । मातृका यादव नेतृत्वको माओवादीले आफ्नो युवादस्ताको पहिलो अधिवेशन भन्दै गरेको सभामा यी युवा सहभागीलाई बसाउने , लाइन मिलाउनेमा तल्लिन थिए । यो फोटो ती सय एमएमको टेलिलेन्स उपयोग गरेर लिइएको हो । जनआन्दोलन-२ पछि कुनै पनि आन्दोलन, सभा, प्रदर्शन वा समान्य घटना । यसरी रुमालले अनुहार ढाक्नेहरु देख्न पाउनु गाहारो छैन ।

विदेशी आन्दोलनका दृश्यमा पनि ढुङ्गा हान्ने र तोडफोडमा अघि रहेकाहरु यसरी नै अनुहार ढाकेर मच्चिएको समाचार टेलिभिजनहरुले देखाउने गरेकै छन् । मोटरसाइकलमा हिडदा हावा र धुलोबाट जोगिन यसरी अनुहार ढाक्नु हितकर नै हुन्छ । तर, यो नौलो फेशनले ढाकिएको अनुहार सामान्यत राम्रो चिनारी मान्न सकिदैन । जे होस लगाउनेले लगाएकै छन् । यसरी लगाउनेहरुले पार्टीको शान बढाएका छन भन्ने नेताहरुको बुझाइ होला । अन्यथा किन यस्ताहरु प्रोत्साहित भएका छन् । आपराधिक मनोवृतिकाहरुलाई सितिमिति आफ्नो अनुहार अरुले नदेखुन भन्ने चाहना रहन्छ । त्यही मनोवृतिले उनीहरुलाइ प्रोत्साहित गरेको हुनुपर्छ

समाज अघि सर्दैछ कि पछि

कार्ल मार्क्सले सन १८४८ मा प्रकाशित गरेको कम्युनिष्ट घोषणापत्रको पहिलो अध्यायको सारमा लेखेका छन् 'अहिलेसम्मको सम्पुर्ण समाजको इतिहास वर्ग संघर्षको हो ।' उनले तर्क दिएका छन् 'पुरानो सामाजिक, आर्थिक प्रणालीसरह पूँजीवाद पनि आन्तरिक तनावको कारण विनाश भएर जानेछ । जसरी समान्तवादको स्थान पुजीवादले लिन्छ त्यसरी नै समाजवादले पनि पूँजीवादको स्थान ओगट्ने पालो निश्चय आउनेछ । अनि राज्यविहीन, वर्गहीन शुद्ध साम्यवादी समाजको निर्माण हुनेछ ।'
मार्क्सले प्रतिपादन गरेको द्वन्द्वात्मक भौतिकवाद भनिने वर्गसंघर्षको सिद्धान्तको जति समाजशास्त्रीले आलोचना गरे त्यति नै त्यो सिद्धान्तको पक्षमा वकालत पनि भएको छ । उनका अनुसार समाजमा दुइ वरग हुन्छन्- 'श्रमिक र मालिक ।'
समाजशास्त्रका विद्यार्थीले मार्क्सको 'दास क्यापिटल' अर्थात् 'पूजी' पुस्तकलाई पढेनन् भने अध्ययन अपूरो हुन्छ । कम्युनिष्ट पार्टीका नेता तथा कार्यकर्ताका लागि त यो पुस्तक 'श्रीमद्धभागवत गीता, कुरान वा बाइबल' सरहको श्रेणीमा पर्छ । मार्क्सले भनेका छन्- मालिकहरू श्रमको पूरा मूल्य दिन चाहदैनन् । अनि श्रमिकहरू आफ्नो अधिकारका लागि निस्कदा संघर्ष हुन्छ । त्यसबाट आउने सकारात्मक परिणामपछिको अवस्था समाजको उत्तम अवस्थाका रूपमा रहने भनाइ उनको सार हो ।
मार्क्सको सिद्धान्तका आलोचक समाजशास्त्रीहरूले समाजमा श्रमिक र मालिक पछि पनि एउटा वर्ग रहन्छ भनेका छन् । जसले दुवैसग सरोकार राख्छ । र, दुवैका असजिलाबाट प्रभावित हुन्छ भनेका छन् । समाजशास्त्रका व्याख्याताहरू बीचको मतमतान्तरलाई सम्बन्धित क्षेत्रका विज्ञ र विद्यार्थीले नै केलाउ"दा ठीक होला । तर, हाम्रो समाजले व्योहोर्दै आएको संघर्षको परिणाम सुखद हुने दिन कहिले आउला भनेर चिन्ता गर्नेका लागि प्रतीक्षा असहज बनेको छ ।
मार्क्सले भनेका कुरा आजभन्दा १ सय ६० वर्ष पुरानो हो । तर, समाज उनले भनेभन्दा फरक गतिमा मात्र कुदेको छैन । पूजीवाद पराजीत हुने अवस्थामा पुग्नुको साटो अझ मौलाएर आएको छ । मार्क्सको सिद्धान्तलाई शिरोपर गरेका देश, दल र अगुवाहरूमा परिवर्तन निरन्तर छ । के मार्क्सले भने जसरी साम्यवादले पूजीवादको ठाउँ लिन सक्ला ? यसमा तर्क सबैका आआफ्नै खालका होलान्, हुन्छन् । तर, साम्यवादी विचारधाराका समर्थकहरूले यो कल्पना गरेजस्तो सजिलो छैन ।
अझ हाम्रोजस्तो भूपरिवेष्ठित राष्ट्रका लागि यो अझ कठिन हुनसक्छ । परनिर्भरताको पराकाष्ठा व्योहोर्दै आएको हाम्रो मुलुक सबैखालका विकास निर्माण र बजेट चलाउन दातृ निकाय/राष्ट्र अनि ऋण दिने बैंकको मुख ताक्छ । विश्व बजारको बद्लिदो अवस्थासगै प्रभावित हुने हाम्रो विकास बजेटलाई कहिल्यै आत्मनिर्भर हुने अवस्था पुर्‍याउनु हुदैन । बरू मागेर खानुपर्छ भन्ने भनाइलाई हाम्रा नेताहरूले आत्मसात गर्दै आएका छन् ।
अहिले पेट्रोलियम मजदुरहरू आन्दोलनमा छन् । उपमहानगरभित्र होटल मजदुर-कामदार र व्यवसायी आन्दोलनमा छन् । २२ दलको सरकार छ । संविधानसभा निर्वाचनको परिणामले ठूलो पार्टी बनेको माओवादी सरकारबाट बाहिरिनेवित्तिकै आन्दोलनमा छ । राज्यको शासकीय स्वरूप र निर्वाचन प्रणाली कस्तो बनाउने भन्ने मतमतान्तर मंगलबार सिंहदरवारमा हात हालाहालको अवस्थामा पुगेको समाचार सुन्न पाइयो । धेरै प्रकारका आन्दोलन भोगेका हामी अहिले पनि यसको याम समापनको साटो मलजल भएर जाने रहेछ भन्ने ज्ञान पाउनमा व्यस्त छौं ।
एक दसक लामो सशस्त्र संघर्षका क्रममा गाविस भवनलगायत अन्य भौतिक संरचनामा क्षति पुर्‍याइदा माओवादीको भनाइ सुनिन्थ्यो- 'ध्वस्त भएपछि मात्र निर्माण हुन्छ ।' शान्ति प्रक्रिया सुरू भएको वर्षौंपछि पनि ती संरचना पुन बनिसकेका छैनन् । मुलुक पहिलेभन्दा पनि विकासमा पछि पर्दै आएको अवस्था छ । सधैंको उर्जा संकट कम भएर जानुको साटो अझ विकराल बन्ने छाट छ । नेताहरूले कहिले बुझछन् ? जनताको खस्कदो क्रय क्षमतालाई नजिकबाट नियाल्ने कसले ? हुनेहरूलाई थपिएको थपिएकै र नहुनेहरू सधैं रित्तिने अवस्थामा छन् । नया संविधान बनाउन जुटेको भनिएका दलहरू बीच सधैं सत्ताको हानाथाप छ । नेताका आफ्ना असन्तुष्टि सधैं जनताका मागको आवरणमा सत्ता मोहसग गाजिएको छ ।
मुलुकको सत्ता समीकरण र त्यसका लागि भइरहेका गतिविधिले समाज विकासको क्रमलाई अघि बढाउने छाट छैन । यसका लागि गम्भीर हुने बेला ढिलो हुदै आएको छ ।

कलकता- कोलकाता

मंसिर ११-१५ का चार दिन भारतको कलकता घुम्ने अवसर मिल्यो । यो यात्रामा धेरै अविस्मरणीय अनुभवहरु छन् । विराटनगरबाट जोगबनी हुदै रेलमा १२ घण्टामा पुगिने रहेछ । महगो बजार । भेटिने अधिकांशले नया भन्ने जानेमा ठग्ने बानी । सार्वजनिक र सामरिक महत्वका स्थलमा तस्बिर खिच्न प्रतिबन्ध । बंगाली भाषाको बाहुल्य । यात्रा समग्रमा रमाइलो रहयो । धेरै कुरा त्यहा देख्दा हामीकहाँ किन कसैले यस्तो ध्यान दिँदैनन ? सरकार किन जनताका लागि सुविधा पुग्ने र दर्शनीय स्थल बनाउन ध्यान दिदैन भन्ने लाग्यो । ती सबै फुर्सदमा लेखौंला । अहिलेलाइ केही तस्बिरमात्र अपलोड गरेको छु । 

अब नभेट्ने है

उनले नम्बर छाडेकी रहिछन् । प्राध्यापन पेशामा रहेका मेरा एक मित्रले बाटामा भेटेर मलाइ खबर दिए । 'उ त उस्तैछिन् , उनले मलाइ भने 'तपाइ पो अलि उमेर खाएको जस्तो हुनुभएछ । फोन गर्नुस रे ।' म छक्क परे । 'को उ ?, मैले सोधेपछि उनले फेरि भने 'उ के उ , तपाइको बेस्ट । कलेजको साथी ।' अनि बल्ल कुरा खुल्यो ।

भेट नभएको १५ वर्ष बितेछ । नम्बर लिएपछि मैले फोन गरें । उनको मोबाइल नम्बर यस्तो अञ्चलको थियो जुन लाइनमा मैले कहिल्यै फोन गर्नुपरेको थिएन । सुरुमा उनले चिनिनन् । पछि कुरा भयो । भेट्ने भइयो । म एक साताका लागि राजधानीबाट विराटनगर आएको थिए ।

त्यो साँझ म अलि उदास पनि थिए । कारण, अफिसबाट आएको फोनले मन एक तमासको भएको थियो । त्यो दिन विहानदेखि साथीहरुको एसएमएस र फोनले मलाइ फिचरयुक्त समाचार लेखनमा हौस्याएका थिए । वैदेशिक सहयोगमा आएर माल पाएर चाल नपाएको सरकारका कारण थन्किएका ट्रली बसलाइ माओवादी कार्यकर्ताले घर बनाएर उपयोग गरेको समाचार छापिएको दिन थियो त्यो । राजधानी रहदाका नौ महिनामा मेरो ध्यान फोटोका लागि मात्र खर्च भएपनि त्यो अवधिको अन्तमा लेखेको एउटामात्र समाचार पढेर आएका प्रतिक्रिया मेरा लागि उत्साहको सञ्चार गर्ने खालको थियो । मलाइ लागेको थियो -'लेखाइलाइ निरन्तरता दिनु पर्ने रहेछ ।'

एक साताका लागि विराटनगर आउन दिउसो ४ बजे त्रिभुवन विमानस्थलको चेकइनमा पसेका बेला अफिसबाट फोन आयो । भनियो 'भाइ तपाइको विराटनगर सरुवा भयो । पत्र लिन कहिले आउनु हुन्छ ।' मेरा सबै उत्साह सेलाए । सरुवा हुने भन्ने मैले सुनेको थिए । तर, म मानसिक रुपले तयार थिइन । कारण, छोरालाइ त्यहाको स्कुलमा भर्ना गराउदा धेरै परिश्रमपछि उ थपिएका किताबप्रति अभ्यस्त हुन सकेको थियो । श्रीमति र मैले उसको फेरिएको स्कुल र थपिएका किताबमा ध्यान लगाउन निकै परिश्रम गर्नुपरेको थियो । राजधानीमा रहदा मैले गरेका कामको राम्रो मूल्यांकन भएको रहेछ भन्ने ब्यङ्ग्य मलाइ लाग्यो । मैले भने 'म एक हप्तापछि आएर भेट्छु ।'

विराटनगरमा घर भएपनि यहाबाट गएपछि मन राजधानीमा रमाएको थियो । त्यहा कामका सन्दर्भमा धेरै सिक्न र संगत गर्न पाएको भान थियो । फेरि पुरानो ठाउमा आउनु मेरा लागि असहज थिएन । तर , परिवार र पोको लिएर हिड्नुपर्छ भन्ने सोच्दा म तयार हुन सकेको थिइन । ती पुरानो मित्रसगको फोन वार्ताले अलिकति भएपनि मगजमा फरक कुरा सोच्न बाध्य गरायो । यदाकदा सम्झना हुदा 'उनी कहा पुगेकी होलिन' भन्ने मलाइ लाग्थ्यो । कतै देखिन्छ कि भेटिन्छ कि भन्ने आस लाग्थ्यो । अनि उनलाइ श्रीमानसग भेटियो भने मैले के साइनो लगाएर कुरा गर्छु होला भन्ने मलाइ लाग्थ्यो ।

मनोविज्ञान पढ्नेहरु धेरै हुदैनन् । किनभने त्यसले पछि के बनाउछ भन्ने हामीलाइ थाहा थिएन । जम्माजम्मी नौ जना विद्यार्थीमा सबैले एकअकार्कालाइ नचिन्ने कुरा भएन । अनि त्यो ब्याचका साथीहरु सबैसग राम्रो सम्बन्ध थियो । उनीसग अलि बढि नजिक । कलेजका ती दिनहरुमा फर्कदा याद आउछ । मेरो अस्थायी जागिर थियो । वर्षमा चार महिना काम हुने । अनि कलेज लागेकै हिउदका दिनमा काम हुन्थ्यो । राती १० देखि बिहान ६ बजेको ड्युटी । ड्युटी सकेर म कलेज पुग्थें । अनि कहिलेकाही क्लासमै निन्द्रा आउथ्यो ।

कमर्स पढ्ने मेरा एक मित्रका दाजु मनोविज्ञानमा मेरा सहपाठी थिए । घाम लागेन । धेरै चिसो भएको दिन आयो भने उनी भन्थे 'भाइ, आज एक-एक पेग लिनुपर्छ ।' अनि कलेज सकेर हामी कलेजरोडका कुनै रेस्टुरामा पस्थ्यौं । चिरिप्प पारेपछि विस्तारै साइकल कुदाउदै घर पुग्थ्यौं । अनि त्यसरी बाहिरिएको दिन उनी रिसाउथिन । भन्दै नभनी किन कता गएको भन्ने उनको गुनासो हुन्थ्यो । उनको साइकल थिएन । कुदाउन नआउने भएकाले उनी साइकलमा बस्न पनि मान्दिनथिन् । मलाइ पनि डबल लोड कुदाउन मन हुदैनथ्यो ।

हाम्रो मित्रतामा खोट थिएन । कुरा गरे पुग्थ्यो । एकअर्कालाइ गर्ने माया कुरामै सीमित थियो । हामी त्यसबाट कहिल्यै अघि बढेनौ । उनलाइ धेरै कुरा गर्नुपर्थ्यो । सानामसिना कुरामा पनि गुनासा धेरै हुन्थे । कलेज सकियो । उनलाइ विवाहको प्रस्ताव आएछ । मलाइ उपाय निकाल्न भनिन् । स्नातक सिध्याएर स्थायी जागिर नखाएसम्म विवाहका विषय मेरो आँट भन्दा बाहिरको कुरा थियो । 'त्यसो भए भाग्ने त -, मैले सोध्दा उनी त्यसो गर्न पनि राजी थिइनन । एक्ली छोरी । बुद्ध बाबुआमा । मन दुखाउने चाहना नभएको बताएर गरिरहेका गुनासा मलाइ ठीक लागेन । जे इच्छा छ अब त्यही गर्ने भन्दै हाम्रो बाटो अलग भयो । म निकै तनावमा थिए । 'किन केटीहरुलाइ बिहेको हतार हुन्छ - पढाइ सकेर योग्यता बनाए भने पछि कुनै पनि जागिर खादा लोग्नेको खटनमा भर गर्नु पर्दैन भन्ने बुझदैनन्' भन्ने लागिरहन्थ्यो । भन्न त भनिहालियो बाटो अलग । त्यसपछि भेट भएन । मैले केही महिनाका लागि विराटनगर छाडें । कामका लागि बीरगञ्ज गएर बसें । फिरेपछि सोधखोज गर्दा थाहा भयो - उनले लबम्यारिज नै गरिछन् । अनि विराटनगर पनि छाडिछन । बाबुआमाको राजीखुसी थियो\ थिएन थाहा भएन ।

क्रमश :

सीमानामा सुरक्षा सक्रियता

'हामीलाइ भाषामा अलि समस्या भयो, उनले उभिएर अलि धक मान्दै भने 'दोभाषेको व्यवस्था हुनुपर्‍यो ।' सशस्त्र प्रहरीले विशेष सुरक्षा योजना अन्तर्गत सीमा क्षेत्रका गाविसहरूमा खटाएका टोली फर्किएपछि गत साता उनीहरूलाई परेका समस्या जानकारी लिने क्रममा एक जवानले यस्तो बताएको सुन्न पाइयो । स्थानीयवासीको भाषा बुझन र बोल्न सकेको भए जति जानकारी संकलन हुन सक्थ्यो त्यति हुन नसकेको असन्तोष उनको भनाइमा थियो ।

मोरङका पाच स्थानमा छुट्टाछुट्टै क्षेत्रसहित पाच दिनको समय दिएर खटाइएको टोलीले गुह्य कुरा के ल्यायो भन्ने त्यहाको प्रस्तुतीमा आएन । कारण सुरक्षाका कुरा हुन सक्लान । फौजीले राष्ट्रिय सुरक्षाका सवालमा सबै भेद पत्रकारका अघि खोल्नैपर्छ भनेर दवाव दिने स्थिति पनि थिएन । उनीहरूले देखेका कुरा थिए-सबै समस्याको चुरो सिमाना खुला हुनु रहेछ । सम्भवतः चुरो कुरो यही नै हो । बन्दोबस्तीका सामानसहित हिडेको टोलीले जहा पुग्यो त्यहा स्थानीयवासीले यही चौकी राखेर बस्नोस् चोर-डाकाको आतंकबाट छुटकारा मिल्छ भनेर अनुरोध आएको पनि सुनाए ।

खुला सिमाना जति फाइदाजनक छ त्यति नै सुरक्षा संवेदनशीलताका लागि चुनौतीपूर्ण । छिमेकी राष्ट्र भारतले आफ्नो क्षेत्रमा सीमा सुरक्षा बलको उपिस्थति बाक्लो पार्दै लगेका बेला बल्ल अब थोरै भएपनि सरकारले सशस्त्र प्रहरी बललाइ तैनाथीका लागि तयार पार्न थालेको छ । जति स्थानमा हाल सशस्त्र तैनाथ छन , उनीहरूसग साधनस्रोतको अवस्था भने दया लाग्दो छ । सशस्त्रको टोलीसग आफ्नो सवारी साधन छैन । भारतीय क्षेत्रका सवारी साधन भाडामा झिकाएर त्यसमा नेपालको नम्बर प्लेट दिइ चलाइएको छ । सबै गाडीसगै आएका चालक पनि सशस्त्रकै उठबसमा छन । सिमानाका धेरै ठाउमा स्तम्भ भेटिदैनन । वारी र पारीका वासिन्दा खुट्याउन सजिलो छैन ।

हाम्रा सिमाना मिचिएका समाचारमा सरकारको फितलो प्रतिक्रिया सुरक्षाको जिम्मेवारी बोकेर गस्ती गर्नेहरूका लागि मनोबल उच्च पार्ने खालका छैनन । केही महिनाअघि सुनसरीको राजगञ्ज सिनवारी गाविसमा स्थानीयवासीले सुरक्षाकर्मीको एउटा गाडी जलाए । अर्कोमा तोडफोड गरे । गाइवस्तु लुट्न आएको समूहबाट सुरक्षा दिन नसकेको भन्दै आक्रोश देखाएका त्यहाका जनतालाइ केही नेताहरूले गएर साम्य पारे । त्यहा आउने भारतीय क्षेत्रका लुटेराले कसको घरमा कस्तो मालजाल छ भनेर दिउसो चियो गर्ने र राती आएर लुट्ने गरेको स्थानीयको भनाइ थियो । सुरक्षाकर्मीको सवारी साधनमाथि आगजनी र तोडफोड भएको रात पनि लुटेराले मालवस्तु लानुका साथै गोली चलाएका थिए । त्यसमा दुइ गाउलेको इहलीला सकिएको थियो । राजधानीको हेराइले सुनसरी-मोरङलाइ विकास पुगेको र सुगम जिल्लाका रूपमा बुझेको छ ।

यथार्थमा दुवै जिल्लाका तराइ र पहाडी गाविसको सुरक्षा सजिलो छैन । धेरै ठाउमा अझै यातायात आवागमन सहज हुनेगरि बाटा बनिसकेका छैनन । सञ्चार पनि असजिलो छ । राजनीतिक उथलपुथबीच पनि सडक र बाटा बनाउन काम क्रमकि रुपले नभएका होइनन । तर, यिनलाइ मर्मत तथा आवागमन सहज बनाइरहन सरकार गम्भीर हुनुपर्ने आवश्यकता छ । सुगम भनिएका जिल्लाका सीमा क्षेत्र त असहज छन भने अन्य कस्ता होलान भन्ने सोच्न असजिलो पक्कै हुदैन ।

हामीकहा जनपथ,सशस्त्र प्रहरी र सेना गरि सुरक्षाका तीन अंग छन भन्ने सुनेका जनताले ती अंगका कारण निश्चिन्त भएर ब“च्न पाउनुपर्छ । यसका लागि समयानुकूल उनीहरूको पूर्वाधार र वृत्तिविकासमा नया योजना जरूरी छ । बल गठन गरेर मात्र हुदैन । उनीहरूबाट लिइने कामको प्रभावकारीतामाथि पनि निगरानी हुनुपर्छ । सुरक्षा अंगले पनि सीमापारका सुरक्षा अंगसगको सहयोग आदानप्रदान बढाउनुपर्छ । खुला सिमाना हाम्रा लागि मात्र टाउको दुखाइ अवश्य होइन, छिमेकीका लागि पनि हो । नया संविधान बनाएर मुलुकलाई सबै जाती र क्षेत्रको सहभागिता सुनिश्चित गर्लान भनी दिएको जिम्मेवारी सम्झदा हामी अहिले सत्ता सञ्चालनमा लुछाचुडी गरिरहेका दलहरूमाथि शंका गर्ने अवस्थामा पुगेका छौं । किनभने संविधानसभा निर्वाचनले माओवादीलाई ठूलो दलका रूपमा मात्र उभ्याएन । मधेसी जनअधिकार फोरमलाइ पनि निर्णायक शक्तिका रूपमा अघि ल्यायो । कांग्रेस, एमाले र सद्भावनाका दुइ चिरा भएका नियति बिर्सने हो भने फोरम अहिले पनि सत्तारूढ गठबन्धनमा निर्णायक छ । माओवादीले सरकार चलायो, आफुलाइ सघाउने बाहेकका दललाई भीत्तामै पुर्‍याउन प्रयासरत भयो । उसको पालो फेरियो । अहिलेको २२ दलको सरकार पनि माओवादीमाथि त्यही रीस फेरिरहेको छ ।

संविधानसभा निर्वाचनलाइ दलहरूले सत्ता सञ्चालनका लागि जनताले अनुमति दिएको मात्र सम्झेका छन । अन्यथा दलहरूले मुलुकका लागि सुरक्षा रणनीति अझ मजबुत बनाउनेमा ध्यान दिदा हुन ।

छमछमी छमछमी नाचन

माथिको तस्बिर गत आइतवार विराटनगर-६ सम्झना टोलको एक घरमा खिचेको हो । यो देउसे समूहकी एक सदस्यले नृत्य गर्दाको तस्बिर हो । ड्रम सेट, गिटार र आधुनिक नेपाली गायन लिएर डुलेको त्यो टोलीले यस्तो नृत्य देखाउदा धेरैले नौलो माने । आधुनिक जमाना , आधुनिक देउसी ।

छोरा-बुहारीलाई स्याबासी

बृद्ध र असक्त हुदै गएका बा-आमाको स्याहारमा सन्तानले कति रुची देखाउलान । बदलिदो सामाजिक परिवेशसगै आधुनिकताले गाँजेपछि छोराबुहारीले बृद्ध अभिभावक ध्यान दिन घटाएको देख्न पाउनु नौलो रहेन । सन्तानलाइ कसरी आफुहरुको स्याहारमा उत्साहित बनाउने भन्ने उपाय मोरङ सुन्दरपुर गाविसको पूर्वफिमरा टोलका बृद्धबृद्धाले खोजेका छन् । उपाय हो- वर्षभरि जसको घरबाट बा-आमाले सन्तानबारेको गुनासो गर्दैनन् ती छोराबुहारीलाई पुरस्कृत गर्ने ।

उपाय पहिल्याएको हो ६० नाघेकाहरुको ज्येष्ठ नागरिक सहारा बचत समूहले । समूहमा २३ जना बृद्धबृद्धा आवद्ध छन् । उनीहरु हरेक महिनाको १ गते बैठक गर्छन् । र, भेटको मेलाका रुपमा जनही पाच रुपैया बचत गर्छन । समूह गठनको पहिलो वार्षिकोत्सवको मौका पारेर उनीहरुले बिहीवार ८७ वर्षीया सदस्य टंककुमारी कट्टेलका छोरा कृष्ण र बुहारीलाइ पुरस्कृत गरे । स्थानीय भक्तिप्रसाद दाहालका घरमा वार्षिकोत्सव मनाउन भएको भेलामा उद्घोषणका लागि निम्त्याइएका गाविसका पूर्वअध्यक्ष कृष्णप्रसाद दाहालले भने 'छोरा-बुहारीले कट्टेलनी आमैको राम्रो हेरचाह गरेका रहेछन् । समूहले ती सु-बानी छोरा कृष्ण र बुहारीलाइ पुरस्कृत गर्ने निर्णय गरेको छ ।'

सबै सदस्यले ताली बजाए । अनि सदस्य गुणकुमारीले कुप्रो परेकी आमैलाइ छोरा-बुहारीका लागि पुजाको डाली,केही सामाग्री र चप्पल दिइन । उनी पनि हर्षित भइन । दुइ भाइ छोरामध्ये जेठो वेपत्ता भएपछि कान्छा कृष्णको सहारामा रहेकी एकल टंककुमारी हर्षले बोल्न सकिनन् । कट्टेल परिवार कृषि पेशामा निर्भर रहेको जानकारी भेलामा दिइयो । भेलामा आएका सबैजसो सदस्यले आ-आफ्ना हस्तकलाका सामान प्रदर्शन गरे । समूहमा आबद्ध बृद्धबृद्धाले भेला भएर गर्ने छलफल बचतमा कति रकम पुग्यो भन्नेभन्दा आफुहरुलाई आइपर्ने समस्यामा केन्द्रित हुन्छन् । समूहका सदस्य भक्तिप्रसाद भन्छन् 'हाम्रो समूहमा साठी पुग्न बाकी तीन जना छन् , अरु सबै नाघेकाहरु । हाम्रा कुरा आफ्नै समस्या बारेका हुन्छन् ।' उमेर ढल्किएपछि हिडडुल गाह्रो हुने, परिवारबाट हुने व्यवहार पनि अनुकुल भए नभएको याद हुने भएकाले पुरस्कारका लागि सबै सदस्यमध्ये जसको घरबाट छोरा-बुहारीले यसोउसो गरे भनेर गुनासो आएन तिनैलाई छानिएको उनले प्रष्ट्याए ।

पूर्वफिमराभन्दा केही पर घर भएका कवि अनिल पौडेल भेलामा आउन पाएकोमा खुशी थिए । उनले भने 'अलि पर घर पर्‍यो, यो देखेर मेरी आमालाइ पनि यहा भेट गराइदिन मन लाग्यो ।' भेलामा निम्त्याइएका मिर्गौलियाका डमरु गौतमले भने 'पाकाहरुले पनि यसरी भेला गर्दा राम्रै हुँदोरहेछ भन्ने थाहा भयो ।'

अनुदार सोचको नियति

सशस्त्र प्रहरीका सहायक हवल्दार आफ्नै परिवारकी सदस्यको हत्याको आरोपमा पक्राउ परेका छन् । अपराधीलाइ रकम दिएर आफ्नै भाइकी पत्निलाई हत्या गर्न लगाएको आरोपमा विराटनगरमा सशस्त्रका विनोद साह पक्राउ परेका हुन् । गत भदौ २७ गते मध्यरात विराटनगर-१८ स्थित आफ्नै घरमा सुतिरहेकी ३२ वर्षीया बसन्तीदेवीको गोली प्रहारबाट हत्या भयो । बसन्तीका पति मनोज सिरहाको मिर्चैयामा कार्यरत नेपाल प्रहरीका जवान हुन् ।
अनुसन्धानका क्रममा हत्यामा मनोजका दाजु विनोदको हात भएको थाहा पाएपछि प्रहरीले उनलाई पक्रिएको छ । बिनोदले आपराधिक समूहलाई पैसा दिएर हत्या गर्न लगाएको खुल्न आएको छ । उनले बयानमा एकल महिला (विधवा)लाइ भाइले विवाह गरेको परिवारका सदस्यलाई मन नपर्नु हत्या जस्तो अपराध गर्नमा कारण रहेको बताएका छन् । पक्राउ परेका उनी पेशाले सुरक्षाकर्मी हुन् । उनी कारागार सुरक्षार्थ खटिएको सशस्त्र प्रहरीको सुरक्षा बेसमा कार्यरत जिम्मेवार पदाधिकारी हुन् । तर, उनको अनुदार सोचले परिवारभित्रै अपराधकर्म गराएको छ ।
रंगरोगनको काम गर्ने लोग्ने दिवंगत भएपछि एक्ली भएकी बसन्तीका लागि मनोज सहारा बनेका थिए । उनीबाट सन्तानसमेत भएको छ । पछिल्लो घरजमको करीव तीन वर्षपछि बसन्तीले दुर्घटनाको सिकार हुनुपर्‍यो । बितेका केही वर्षमा एकल महिलाले विवाह गर्न र रातो सारीचोलो,टीका लगाउन हुने बहसहरु निकै चलेका हुन् । एकल महिलाले रातो पहिरन लगाएका खबरलाई सञ्चारमाध्यमहरुले समाज परिवर्तनको घटना भन्दै प्रमुखता दिएका हुन् । लोकगायक बद्री पंगेनीले 'लाउ चेली सिंदुर लाउ निको पार हृदयको घाउ' भन्दै यसमा गीत नै बनाए ।
आधुनिकतातर्फ लम्केको समाजले रुढीवादी सोच फाल्नुपर्छ । निर्दोषहरुको समान्यसरह बाच्न पाउने अधिकार सुनिश्चित गर्न असजिला सामाजिक मान्यता फेरिनुपर्छ भन्नेमा कसैको दुइ मत नहोला । तर, बसन्ती हत्याको घटनाले हाम्रो समाजमा त्यो सोच फेरिएको रहेनछ भन्ने देखाएको छ । यो अनुदार सोचको परिणाम हो । युवावस्थामै एकल जीवन बिताउन बाध्य भएका वा पारिएकाहरुमाथि यो खबर निश्चय पनि दुखद हो । यस्तो दोहोरिनु हुदैन ।
बसन्ती हत्याको घटनामा अपराधीसम्म प्रहरी पुग्ला । र, सजाय दिलाउनतर्फ लाग्नेछ । तर, यो घटनाबाट समाजले पाठ सिक्न जरुरी छ । युवावस्थामै एकल जीवन बिताइरहेकाहरुले उनीहरुको चाहना र अवस्था अनुसारको जीवन जिउन पाउनुपर्छ । समाजले उनीहरुलाई छुट्याउने होइन । सहज जीवनयापनमा सहयोग गर्नुपर्छ । आफ्नै चाहनाले एकल बनेका महिलाका घटना विरलै होलान् । तर, अधिकांश अवस्थामा उनीहरुको चाहनाले एकल हुने होइन । दुर्घटनाको सिकार जो पनि हुन सक्दछ । श्रीमतिको देहान्त भए अर्की विवाह गर्न सक्ने पुरुषका लागि समाजले कुनै प्रश्न गर्दैन । यस्तै एकल जीवन बिताइरहेका महिलाका लागि विवाह भए त्यसमा पनि प्रश्न उठ्नु हुदैन । अन्यथा अझै धेरैको नियति बसन्तीजस्तै हुनसक्छ । यस्तो अनुदार सोचमा परिवर्तन आउनुपर्छ ।

पर्वमा पहाडहरू

नवरात्रि सुरू भयो । आफ्नो कमाइबाटै लुगा हाल्ने रहर, अनि घरमा पनि केही रकम दिने रहर । तर, इन्चार्ज न छिटो विदा दिन राजी थिए न त तुरून्तै पैसा दिन । विराटनगरको तीनपैनी नजिकको एउटा कारखानाको मजदुर । रातिको ड्यूटी । दिउँसोको तनाव । १५ वर्ष बितेछ त्यस्तो दसैंको । अहिले सम्झन्छु कति असजिलो थियो त्यो दसैं ।

म स्नातक तह प्रथम वर्षमा पढ्दै थिए । कारखानामा रातिको काम गर्थे । घरमा बाहेक मेरा नजिकका मित्रहरूलाई पनि मेरो जागिरका विषयमा थाहा थिएन । बेलुकी १० देखि विहान ६ बजेको ड्यूटी । बिहान कलेज लागेका बेला परे उतैबाट गयो, नभए घर गयो, सुत्यो । कतिपटक कक्षामा निन्द्रा लागेको देख्दा साथीहरूले सोध्थे । मेरो जवाफ हुन्थ्यो 'राति अबेरसम्म टीभीमा फिल्म हेरेकाले यस्तो भएको हो ।'

त्यो कारखानामा रातभरि हुने उत्पादनको हिसाब राख्नुपर्थ्यो । अनि विहान आउने साथीलाइ त्यो बुझाएर गइन्थ्यो । तलब समयमा नपाइने । अनि दसैं । सप्तमीका दिन अति भयो भन्ने ठानेर मैले इन्चार्जलाइ फोन गरें । उनले घरमा बोलाए । त्यसबेला मैले घरको गर्जो टार्नुपर्ने जिम्मेवारी थिएन । कारण, घरखर्चको जिम्मेवारी बुवा-आमाको थियो । मैले आफ्ना लागि आफै व्यवस्था गरें भने उहाँहरूलाई बोझ हुदैन भन्ने लागेको थियो ।

घर पुगेपछि हिन्दीमात्रै बोल्ने ती इन्चार्जले भने 'मेरो भान्सामा ग्यास सिद्धिएको रहेछ, बजार गएर ल्याइदेउ ।' आज्ञाकारी बालकजस्तै म गए, अनि ग्यास ल्याए । तर, उनलाइ अघि नै फोनमा भनेको कुरा मैले दोहोर्‍याइन । फेस टु फेस भएका बेला मैले नमागेका कारण शायद उनलाइ के खोज्छस् ..... झै भयो । उनले दिएनन् । म त्यतिकै फिरें । दसैंको विदा भयो । म फेरि त्यहा कामका लागि फिरेर गइँन । त्यो दसैं त्यतिकै गयो । मैले यो कुरा कसैलाई भनिन । मनमा धेरै कुरा खेले । कामदारहरूका लागि दसैं कति असजिलो रहेछ भन्ने मलाइ भयो । मसगै दुइजना राजवंशी थरका दाइहरूको पनि समस्या त्यस्तै भएछ । तर, उनीहरू ढुक्क थिए । अन्न बेचेर भएपनि चाड मनाउने , घरमा हास-कुखुरा छदैछ भनेका थिए । कारखानाले नियुक्तिपत्र दिएको थिएन । काममात्र दिएको थियो । अनि त्यसबेला अहिलेजस्ता मजदुरका संघसंगठनको सक्रियता छ छैन भन्ने पनि थाहा थिएन ।

तिहारमा ती इन्चाजले मलाई बोलाउन पठाए । पुगेपछि उनको भनाइ थियो 'भाइ , पैसा कमाउन सजिलो छैन, खर्च गर्न सजिलो छ । दसहरामा त्रि्रो घर जसोतसो चल्थ्यो । तिमीले पैसा लगेको भएपनि खर्च गरेर सिध्याउथ्यौ, त्यसैले मैले नदिएको ।' उनले पैसाभन्दा पढाइमा ध्यान दिन सल्लाह दिए । उनको तर्कमा म सहमत थिइन । कारण, चाहिएका बेला खर्च गर्न नपाइने हो भने काम गरेको व्यर्थ हो भन्ने मेरो मनमा थियो । मलाइ लाग्थ्यो कुनै चलचित्र रिलिज भएकै बेला हेर्नर्ुपर्छ । रिलिजको २/४ वर्षपछि हेरियो भने समय अनुकुल हुदैन । मजा आउदैन । सन्दर्भ फरक पर्छ । तर, असहमति जनाउन पनि ठीक लागेन । जे होस, पछिल्लोपटकमा उनले तलबको पैसा दिए ।

अहिले पनि साना कारखानाका कामदारको अवस्था मैले त्यो दसैंमा भोगेभन्दा फरक नहोला । त्यसबेलाको अविवाहित अवस्थामा मेरा जिम्मेवारी थोरै थिए । मैले आफ्ना निजी आवश्यकताका थोरै कुरामा मात्र ध्यान दिए पुग्थ्यो । प्रश्न पारीवारिक दायित्य बोकेकाहरूको हो । यदि म त्यसबेला परिवारको मुली थिए । अनि छोरा-छोरी, श्रीमतीका फर्माइस, आवश्यकता र घर चलाउने जिम्मेवारीमा हुन्थे भने घरमा रूवावासी चल्थ्यो होला । कति परिवारमा सधै दसैंमा यस्तो पनि हुदो हो ।

पर्व सबैका लागि हो । वर्षभरिका दौडधुप, तनाव र असजिला अवस्था बिर्सिएर पुनः कामको निरन्तरतामा आउन नया स्फुर्तिका लागि पर्व आउछ । सबैलाई लाग्ला धुमधामले मनाउ । बढदो महगीको मारका बीच बजारको चहलपहल देख्दा नेपालीको क्रय क्षमता बढेको जस्तो देखिन्छ । तर, सोझो बाटो हिडेकाहरूले धुमधामले मनाउने अवस्था छैन । जस्तो भएपनि चाड त मान्नै छ । सबैले यसको मान राख्नका लागि पनि आवश्यकतालाई प्राथमिकीकरण गरेर गर्जो टारेका छन् । आयस्रोतको अवस्था र खर्चको आकारमा तुलना गर्ने हो भने श्रम गरेर खानेका लागि चाडहरु सधैं नै समस्याको अग्लो पहाड बनेर आएको हुन्छ । महगी छ , आयस्रोतले धान्दैन भन्दैमा कसैले आफ्ना सांस्कृतिक चाडबाड मनाउन छाड्नुपर्छ भन्ने होइन । तर, हाम्रो आय र खर्चका बीच सन्तुलन जरूरी छ । अन्यथा दसैं मानेर पुनः कामको दिनचर्यामा फिर्दा स्फूर्ति होइन, चिन्ता बढ्छ ।

बिग्रिएको राजनतिक संस्कारबाट परिचित जनताले सरकारसँग त्यति ठूलो आस राख्दैनन् । र, पर्वका बेला सुतेका सरकारी निकायलाई ब्युँझाउनेतर्फ पनि कोही जागेको भेटिदैन । बजारमा पसलैपिच्छे एउटै उपभोग्य वस्तुका मूल्य किन फरक फरक छन् ? आयातित सामाग्री बजारसम्म आइपुग्दा पसलेले कति नाफा खानु उचित हो भनेर हेर्ने निकाय कमजोर हुदा पनि श्रम गरेर खानेका लागि महगी अग्ला टाकुरा साबित भएका हुन् । अनुगमनको संयन्त्र थोरैमात्र पनि चलायमान हुने हो भने गरिखानेका लागि आय र खर्चबीचको सन्तुलन मिलाउन केही सहज हुन सक्छ ।

(२०६६ असोज ८ को उदघोष दैनिकको आलोपालो स्तम्भमा प्रकाशित)

उ ! त्यो गाडी खिच्नुस

नखिच्नुस, मेरो फोटो नखिच्नुस । डिलिट गर्नुस । बरु उ त्यो गाडी खिच्नुस ।' एउटा स्न्यापका लागि क्लिक गरेको आवाज सुन्ने वितिकै उनले एकै सासमा यस्तो भने 'प्लीज मेरो फोटो नखिच्नुस । बरु उ त्यो गाडीको खिच्नुस ।' अनि क्यामेरा गाडीतर्फसोझयाएर मैले दुइ स्न्याप खिचे । तर, उनको फोटो झट्ट डिलिट गरिन । एक हातमा कालो रंगको गह्रौ ब्याग । नियाउरो अनुहार ।

सोमबार दिउसोको १२ ४३ बजे । विराटनगरको बीरेन्द्र सभागृहअघि सडकमा तीनवटा कारलाई भुइतिर छत पारेर उल्ट्याइएको थियो । तीमध्ये एउटा कार उनको रहेछ । 'नम्बर प्लेट पनि राख्न भ्याउनुभएको रहेनछ, भर्खर किनेको हो - भन्ने प्रश्नमा उनले भने 'हो, हिजोमात्रै शोरुमबाट निकालेको । म पीयूकै विद्यार्थी हु" । दीक्षान्तका लागि काठमाडौंबाट आएको ।' उनको हाउभाउ देखेपछि केही फेरि सोध्न मन भएन ।

माओवादी अहिले आन्दोलनमा छ । राष्ट्रपतिले सेनापति थमौती गरेको विषयलाई लिएर संसदमा संकल्प प्रस्तावमाथि छलफल हुनुपर्ने माग अघि सार्दै सदन चल्न नदिएका माओवादीले सडकमा पनि प्रदर्शन जारी राखेका छन् । सरकारले निकास खोजेको छैन । आन्दोलन अहिले मन्त्रीहरुलाई र्सार्वजनिक कार्यक्रममा जानबाट रोक्नेतर्फमोडिएको छ । चितवनमा प्रधानमन्त्री माधवकुमार नेपालले रुट फेरेर भएपनि कार्यक्रममा सहभागिता जनाएको समाचार हेर्न,सुन्न र टेलिभिजनमा देख्न पाएका हामीले सोमबार आफ्नै ठाउमा अनुभव गर्न पायौं । पूर्वाञ्चल विश्वविद्यालयले स्थापनाको १५ औं वर्षा चौथो दीक्षान्त समारोह गर्‍यो । प्रधानमन्त्री कुलपति भएकै कारण समारोहमा आउन बाध्य भए । यही दिन पारेर उद्योग संगठन मोरङले पनि ३९ औं वाषिर्क साधारणसभामा उनलाई नै प्रमुख अतिथि तय गर्‍यो ।

माधवकुमार नेपालको सरकार कसरी बन्यो । प्रत्यक्षतर्फ दइ ठाउबाट पराजित उनलाई सभासद् बनाउन कसले प्रस्ताव लग्यो । यो कसैले भनिरहनु पर्ने विषय होइन । विराटनगर आएकै मौकामा एकीकृत नेकपा माओवादीका अध्यक्ष पुष्पकमल दाहाल प्रचण्डले स्वीकारेका हुन् उनले नै नेपाललाई संवैधानिक समिति अध्यक्ष बनाउनका लागि बाटो खोले । पछि यस्तो परिस्थिति बन्यो , माओवादी सरकारबाट बाहिरियो । सेनापति प्रकरणमा द्धैध सत्ताको अन्त्यका लागि राजीनामा दिएको बताउने माओवादी अझै पनि पुरानै अडानमा छ । किन राष्ट्रपतिले नभएको अधिकार उपयोग गरेर रुक्माङ्गद कटवाललाई बहाल रहन आदेश गरे ।

परिस्थिति फेरिएपनि माओवादीका लागि त्यो अझै उस्तै छ । सवाल राष्ट्रपतिले कार्यकारी अधिकारको उपयोग गर्न पाउने कि नपाउने । अहिले सेनापति कटवाल छैनन् । अनि सेना फेरि राजनीतिक तानातानबाट केही पर देखिएको छ । माओवादीले उठाएको सवालमा कटवाललाई विर्सने हो भनेपनि अन्तरीम संविधानमा चलेको मुलुकमा राष्ट्रपतिले कस्तो कति अधिकारको उपयोग गर्न सक्ने कि नसक्ने भन्ने एजेण्डा पक्कै बहसको विषय हो । यसलाई अन्य दलले सुनेको नसुने झै गरेका छन् । माओवादी पनि निकासका लागि बहस चलाउनुको साटो तागत देखाउने आन्दोलनमा लागेको छ । यो परिस्थितिको सिकार जनता हुनु दुखद छ ।

बहस चलाउनका लागि मुलुकभर तागत देखाउनुको साटो दलहरुलाई एक ठाउमा राखेर छलफल गरिनु बेस हो । जनतालाई सास्ती हुने कुनै पनि प्रकारका आन्दोलन चलाउनुलाई ठीक मान्न सकिदैन । सोमबार माओवादीले प्रधानमन्त्रीलाई अवरोध गर्ने विरोधमा उत्रिदा जनताका सवारीमा क्षति भयो । झडपमा आन्दोलनकारी र सुरक्षाकर्मी दुवैतर्फघाइते भए । प्रधानमन्त्री हेलिकोप्टरमा आए । सुरक्षा साथ कार्यक्रममा बसे । लामो लामो भाषण गरे । अनि फिरे । के भयो त - अब यी विद्यार्थी , जसको सवारीमा क्षति भयो । उनले के सोचेर मन बुझाउलान । उनले लिएको शिक्षाको दोष होकि , विश्वविद्यालयको वा नेपाली हुनुको ।

उनी

करीब चार किलोमिटर लामो सवारीसाधनको जाम छल्दै चेपचापबाट मोटरसाइकलअघि बढाउँदा खुला सडक पाउन गाह्रो भयो । तैपनि जारी यात्रामा मैले बाटो-बाटो रोकिने र मन परेका दृश्य क्यामेरामा कैद गर्ने गरिहेको थिएँ । लामो जाम खिच्न बसमाथि चढेर ओर्ली मोटरसाइकल स्टार्ट गर्ने बेलामा नजिकै उभिएकी राम्री महिलाको अनुरोध आयो -'दाई , मलाइ अलि परसम्म लगिदिनोस्न् । मेरो साथीहरु अघि बढिसकेछन् ।'

पोते लगाएर विवाह भइसकेको परिचय दिइरहेकी । पातली, गोरी, कुर्ता-सुरुवाल लगाएकी राम्री महिला । भनिन्छ, एक्लो लोग्नेमान्छे, बेइमान मन । एक्लो यात्राको मजा लिनकै लागि नै मैले कसैलाई साथ ल्याएको थिइन । तर, लिफ्ट पाउन यो अनुरोध ?
मैले भने 'मसँग कसरी जानु होला र ? म त एकोहोरो कुदाएर हिँडदिन । बाटो-बाटो रोकिन्छु । तपाईलाइ हतार होला । बोर हुन्छ ।'

***
भदौ १० गते विहान १० बजे । यतिखेर म हेटौंडाबाट अमलेखगञ्ज आइपुग्ने मार्गमा रहेको ३ नम्बर पुल नजिक थिए । भारत निकासी भइरहेको गिटी, ढुंगा र बालुवामाथि सरकारले बढाएको करको विरोधमा क्रसर सञ्चालकहरूले राजमार्ग अवरोध गरेका थिए । यो बाटोमा अघिल्लो दिन भएको झडपमा एक प्रहरी दिवंगत भएको समाचार मैले विहानमात्रै पढ्न पाएको थिए । उनीसँग जवाफ तयार रहेछ भनिन् -'केही छैन, एडजस्ट भइहाल्छ नि ।'

अब लिफ्ट माग्नेलाइ बोर नहुने भएपछि मेरो यात्रामा साथी थपियो । काठमाडौंबाट धादिङ, मुग्लिन, नारायणघाट र हेटौडासम्म आइपुग्दा पनि मैले बाटामा कसैलाई लिफ्ट दिएको थिइँन । कारण, लिफ्ट माग्ने नभेटिएका भने होइनन् । यस्ता राम्रा महिलाले लिफ्ट मागेका थिएनन । पुरुषले उभिएर हात देखाएर-कराएर मागेकै हुन । रोकेको थिइँन ।  यस्ता यात्रामा लिफ्टका लागि अनुरोध गर्नेहरू देखेर म सुनसरीको हरिनगरामा गाविस सचिवसँग मोटरसाइकलमा लिफ्ट मागेकैले अलि पर पुगेर गोली हानेको समाचार सम्झन्थे । तर, बदमाशी गर्न परे पुरूषले मात्रै गर्लान भन्ने पनि त होइन । अघिल्लो दिन काठमाडौंबाट हिड्दा मैले यस्तै धादिङमा यस्तै लामो जाम देखेको थिए । दुइ ठाउँमा गएको पहिरोले भएका करीव १५ किलोमिटरको जाम छिचोलेर यात्राअघि बढेको थियो । धादिङमा लामो जाम । घुमाउरो बाटो । अनि मुसलधारे वर्षा । क्यामेरा बोकेको व्याग जोगाउँदै रेनकोट ओढेर त्यो बाटो पार गर्दा कहीँ पनि फोटो खिच्ने हिम्मत गर्न सकिएन । कारण, क्यामेरा भिज्थ्यो । नारायणघाट आएर होटलमा वास बसेपछि म बिहान हिडेको थिए ।

लोथरमा चिया खाएर त्यहाँ पसलेलाइ नै आफ्नो तस्विर खिच्न लगाएको मैले हेटौडापछि मात्र राम्ररी फोटो खिच्दै अघि बढन पाएको थिए । जे होस उनलाइ लिफ्ट दिइयो । रक्सौलका लागि लिफ्ट लिएर पथलैयासम्म पुग्नुपर्ने थियो उनले । मेरा लागि अघिल्ला करीव २० किलोमिटरका लागि सहयात्री थपिएको थियो ।

***

लागेको बानी । साथी थपिए पनि मैले ठाउँ-ठाउँ रोकिएर फोटो खिचिरहने काम जारी रह्यो । कारण, यात्रामा थपिएको साथीका लागि मेरो बानीमा सुधार गर्नुपर्ने केही थिएन । न त मेरो उदेश्य उनलाइ प्रभावमा पार्नु नै रह्यो । कुराकानीका क्रममा उनले आफ्ना कथा बताइन ।
१६ वर्षको उमेरमा विद्यालय छाडेर वैवाहिक बन्धनमा बाँधिएकी उनको घर हेटौडा रहेछ । सवारीचालक श्रीमान । १० वर्षमुनिका दुइ छोरा । पैसा जोरजाम गरेर गाडी किनेपछि त्यसकै मालिक र चालकको जागिर थामेका श्रीमान घर आउन छाडे । यदाकदा आउँदा मातेर आउने । कुट्ने । आजित भएपछि घरबाट निस्किएको बताउने उनले भनिन् 'दाइ, पढ्ने बेलामा बुवा-आमाको कुरा मानिएन । दुःख पाइयो ।'

यातना खप्न नसेकपछि छोराहरु साथ लिइ घर छाडेर बसेपछि कमाउने मेलोको खोजी गरियो । 'एसएलसी पनि नसिध्याइ बाटो बिराउनेले कसरी काम पाउँथ्यो र, राम्रो काम मिलेन', उनले बताएपछि मैले सोधे 'अनि रक्सौल किन जान लाग्नु भएको ?' हेटौंडामा महिलाहरुको एउटा समूह छ, जसले सानातिना घरायसी उपयोगका सामान रक्सौलबाट काठमाडौं पठाउँछ , आफु त्यसमै संलग्न रहेको उनले बताइन । मैले भने 'त्यसो भए क्यारिङ गर्नुहुँदोरहेछ ।' फेरि पनि जवाफ तयार थियो 'क्यारिङ भन्नुस् जे भन्नुस् मजस्ताले अरु के गर्ने त ?' सानो पूँजी हुनेले चिया, पान, खाना-नास्ताजस्ता खुद्रा पसल चलाउन सकिने जवाफ मैले दिए । उनी सन्तुष्ट थिइनन् । जवाफ थियो 'त्यस्तो काम गरेर पनि गुजारा चल्छ ?'

थोरै-थोरै पूँजी भेला गरेर सामान भंसार कटाइ हेटौडा ल्याउने अनि समय मिलाएर राजधानी पठाउने काममा ३/४ महिना भएको उनले बताइन । कहिलेकाही प्रहरीले सामान समाते एक महिना लगाएर बनाएको पूँजी पनि जाने गरेको घटना भोगिसकेको उनको अनुभव थियो ।

***
मैले जोगबनीबाट समान लैजाने इटहरीका महिलाको समूह सम्झेँ । धेरैपटक त्यस्ता हुल र प्रहरीको भनाभन विराटनगरको रानी भंसार आसपासका क्षेत्रमा देख्न पाउनु नौलो थिएन । यिनी पनि उस्तै । मैले उनलाइ यस्तो पेशाको साटो सानो चिया पसल चलाएर सन्तोक गर्न दिएको उपदेशले सन्तुष्टी भएको देखिँन । उनका सबै कुरा सुनेर मैले त्यस्तो पेशाको साटो अर्को बाटो छान्नु ठीक हुनेमा जोड दिएँ । मेरो भनाइमा कुनै उत्तर आएन । उनी निकैबेर बोलिनन् । अमलेखगञ्जनजिकको एउटा पुलबीचमा दुइ ठूला ढुङ्गा र बालुवाका थुप्रा राखिएका थिए । बाटो अवरुद्ध पारिएको थियो । मैले भने 'पख्नोस है, यसको फोटो लिइहालु ।' हुन्छ/हुँदैन जवाफ आएन । फोटो खिचेर मोटरसाइकल भए ठाउँमा फिर्दा उनी त्यहाँ थिइनन् । यताउता हेरें । देखिएन । घटना, प्रकृति र समाचारजन्य तस्विरमा रुची राख्ने मैले उनको तस्बिर भने लिएको थिइन,  न त नाम नै सोधेको थिए ।
नामै थाहा नभएको मान्छेलाइ खोज्नु पनि ठीक थिएन । अनि लाग्यो- 'उपदेश अलि बढि नै भएछ शायद ।' मैले अघि बढनु नै ठीक ठानेँ । पथलैया पुग्दासम्म पनि बाटोमा उनलाइ फेरि कतै देखिएन । केहीबेर पथलैयामा बसेर चिया खाएपछि मेरो यात्रा पूर्वका लागि अघि बढ्यो ।

protest against price hike

महंगीविरूद्धको एउटा जुलुस कुनै समय राजधानीमा यसरी निस्केथ्यो । हामी नेपालीलाई घट्दैन भन्ने लाग्छ की किन हो महंगीको विरोधमा आन्दोलन गरेकै देख्न पाइन्न । सञ्चारमाध्यममा पनि यसबारे निकै कम खबर बन्छन् । दिनदिनै पैसा यसरी अवमूल्यन भएको छ की सामान महंगो भा हो वा पैसा भन्ने दुविधामा पार्छ । मान्छे लाख-करोडका कुरा यसरी गर्छन् मानौ ती १०/२० रूपैयाँ हुन् । 

बेलाबखत हुने आन्दोलनको नाक बिद्यार्थी संगठनले राकिदिनु पर्ने जिम्मेवारी भएजस्तो । ती पनि आफ्ना माउ पार्टी सत्ताको मुख्य जिम्मेवार भएका बेला मधुरो सोरमा बोल्छन् । महंगीको मारमा पर्ने त सबै छन् । तर, आयस्ताको स्तरअनुसार मान्छे चुप लागेको देख्न पाउनु पनि उदेकै हो । 

संविधानसभा भित्रका तस्बिर

छापिएका तस्बिरहरु हेर्नेहरुलाइ लाग्छ संविधानसभाभित्रको फोटोग्राफी सजिलो होला । राजनीतिक समाचारले प्राथमिकता पाउने हाम्रो सञ्चारमाध्यमको बानीले गर्दा यहाभित्रका तस्बिर प्राय छापिएका छन् । तर, यहाभित्र तस्बिर लिन सजिलो छैन । कारण भित्र पसेपछि फोटोपत्रकारका लागि प्रवेशद्धारछेउमै एउटा कुना छ । यहाबाट क्यामरा लिएकाहरु अन्त जान मिल्दैन । बस्न मिल्दैन ।

बसेर फोटो लिएको देखे मर्यादापालक आउछन र उभित्र आग्रह गर्छन । लो लाइट , अनि फराकिलो ठाउँ । फ्ल्यास चलाउदा पनि निश्चित दूरिबाहेकका दृश्य राम्रो पाउनु भाग्यमा भर गर्छ । तर, साथीहरुले फोटोको काम थामेकै छन् । यहा रिपोर्टिङका लागि गएका पत्रकार र फोटोपत्रकारको ठाउँ नै छुट्टै छ ।

अन्त पनि यस्तै हुन्छ हुन्न थाहा छैन । तर हाम्रो संविधानसभा, जहाँ जे होस जनतालाई सञ्चारमाध्यमले सुसुचित गरेकै छन् । यहाँ फोटोको काम गर्नेहरुका लागि सजिलो छैन ।

फोटो पोज

समाचारजन्य तस्बिर लिदाको नियम जो जस्तो अवस्थामा छ त्यही त्यसरी नै खिच्नु पर्छ भनेर फोटोपत्रकारिता सिकाउनेहरु भन्छन् । तर अधिकांश ठाउमा फोटोग्राफर डाइरेक्टर नबनी सुख छैन । हिजो सिंहदरवार संसद सचिवालयमा त्यस्तै भयो । राष्ट्रपतिका विरुद्ध संकल्प प्रस्ताव लिएर गएका माओवादी नेताले फर्कने बेलामा सभामुख सुवासचन्द्र नेम्बाङलाइ भेटे ।
पोष्टबहादुर बोगटी, नारायणकाजी श्रेष्ठ, खीमलाल देवकोटालगायतको टोलीसगै क्यामराकर्मी हामीहरु पनि साथै पस्यौं । सभामुखसग नेताहरुले हस्तमिलान गरे । अनि कुर्सीमा बसेका उनीहरु लगातार फोटो लिइरहदा चुइक्क बोलेनन । बाध्यता भयो । मैले भने 'क्या हो, पत्रकारले फोटो लिइरहुन्जेल बोल्नु हुदैन भन्ने छ र ' अनि सभामुख हासे । बोले -तपाइहरुको क्यामेराले बोली टिप्ला भनेर । अनि कोठामा हासो गुन्जियो ।
उनीहरुले समान्य कुरा गरे । अनि तस्विर पनि लिइयो । यो समान्यतया यो ठूलो कुरा होइन । तर, हाम्रा नेताहरु यस्तो बेला चुपचाप लाग्छन । अनि भुडी ढल्काएर स्टुडियोमा जस्तो पोज दिन्छन् । गत महिना एक पठक यस्तै परेको थियो । मिति मैले बिरि्सए । सेनापति प्रकरणमा माओवादीले अन्य दलको समर्थन खोजिरहेका बेला प्रचण्ड एमाले नेता माधवकुमार नेपाललाइ उनको कोटेश्वरस्थित निवासमा भेट्न गएका थिए । हामी फोटो लिनका लागि साझ माकुनेका घर अघि साझ दुइ घण्टा उभियौं । झमक्क बेलुकी भएपछि पालो आयो । फोटो लिन पुगेको म मात्रै रहेछु ।
कोठामा छिरियो । सेक्युरिटीले एक दुइ स्न्याप लिएर फिरिहाल्न हत्ते हालेका थिए । दुवै नेता बोलेका थिएनन । बरु भुडी ढल्काएर फोटो पोजमा थिए । मैले त्यहा पनि भन्नु पर्‍यो - तपाइहरु स्टुडियो जस्तो पोज नदिनुस , गफ गर्नुस । हामीलाई अघि छन् भन्ने नठान्नुस । दुवैले ठट्टा गरे । प्रचण्डले भने 'पत्रकार जति सबै ठाउका उस्तै हुदा रहेछन् । अनि उनीहरुले गफ गरे जस्तो गरे ।

सरकार गठनमा अन्यौल

प्रधानमन्त्री पदबाट माओवादी अध्यक्षको राजीनामा पछि नया सरकार गठनका लागि राष्ट्रपतिले गरेको आह्वान अनुसारको समयसीमा आज सकिएको छ । दलहरु स्पष्ट छैनन् । सरकार बनाउने पहल पर्याप्त देखिएको छैन । संविधानसभामा प्रतिनिधित्व गर्ने सबैभन्दा ठूलो दल एकीकृत नेकपा माओवादीको बहुमत छैन । मधेसी जनअधिकार फोरमको हातमा चाबी छ । उ जता जान्छु भन्छ त्यतै सरकार गठन हुन सक्छ ।
असजिलो स्थितिमा बाहिरिन बाध्य पारेका कारण माओवादीले कसैको पनि सरकार बन्न दिने छाट देखिदैन । दलहरु माओवादी इतरको सरकार बनाउन सक्ने हिम्मत भएकाहरु छैनन । माओवादीले सत्ता पाएन भने उसले सडक तताउने निश्चित छ । अस्ति भएका छलफलमा कांग्रेसले एमालेको नेतृत्वको सरकार बन्नुपर्छ भनेपनि दलहरुले माओवादीलाइ पनि समेटन आग्रह गरे ।
संवधिानसभामा सर्वाधिक सदस्य संख्या भएका नाताले अरुको नेतृत्वको सरकार माओवादीलाइ मन्जुर हुने स्थिति छैन । अनि अन्य दलहरुले बनाउने सरकारका लागि माओवादी तयार पनि देखिएको छैन । राजीनामा घोषणा गर्न माओवादी अध्यक्ष प्रचण्डले देशवासीलाइ सम्बोधनपछि आफुहरुकै नेतृत्वका पुनः सरकार बन्ने बताएका थिए ।
लालसा अहिले फोरमलाइ छ । जता गएपनि निर्णायक मत भएका हिसाबले अहिले मधेसी नेताहरु सरकारको नेतृत्व पाउनुपर्ने बताइरहेका छन । तर उनीहरुको नेतृत्वका सरकारमा जाने चाहना ठुला दलको छैन । सरकार चलाउदाका सेवा सुविधा बारे राम्ररी उपभोक्ता बनिसकेका नेताहरुमा लालसा कम भएको छैन । सरकार बनाउने पहलमा एमालेभित्रपनि स्पष्ट मत छैन ।
राष्ट्रपतिले दिएको समयसीमामा दलहरुले सरकार बनाउन सकेनन भने मात्र माओवादीको पहल सुरु हुने स्थिति छ । यसर्थ माओवादी मौका परि्खरहेको छ । २०४६ सालपछि पटक पटक सरकारमा सामेल दलहरुले देस बनाएका हुन वा बिगारेका हुन , जनताले बुझेका छन् । पछिल्लोपटक माओवादीले पनि आफनो पार्टी, सम्बद्ध हागाबिगा र लडाकुका सेवा सुविधामा दिएको ध्यान स्पष्ट नै छ । जुन जोगी आएपनि जनताका लागि कान चिरेकाको उक्ति चरितार्थ हुने स्थिति छ ।
मुलुकलाइ नया संविधान चाहिएको हो भने सबै दलहरु गम्भिर हुनुपर्छ । जाने बेला खाली हात जाने भएपनि नेताहरुले पद, सेवा सुविधाको मोह त्यागेनन् । नेपालको कल्याण हुने स्थिति छैन । तापनि कल्याण होस ।

राजीनामा क्षेप्यास्त्र

प्रधानमन्त्री पदबाट गरेको राजीनामा क्षेप्यास्त्र भएको काम चलाउ सरकारका प्रधानमन्त्री तथा एकीकृत नेकपा माओवादीका अध्यक्ष पुष्पकमल दाहाल प्रचण्डले बताएका छन् । राज्यद्वारा वेपत्ता योद्धा परिवार समाजको राजधानीको बसन्तपुरमा शनिवार आयोजित प्रथम राष्ट्रिय सम्मेलन उदघाटन गर्दै उनले यस्तो बताएका हुन् ।
सभामा अघिल्ला वक्ताले सैनिक सर्वोच्चता चाहनेहरुका लागि प्रचण्डको राजीनामा बम भएको भनाइ राखेको जवाफमा उनले यस्तो बताएका हुन् । मुलुकमा नागरिक सर्वोच्चताका कुरा पुजीवादीको नारा भएपनि क्रान्तिकारीले सो नारा अघि बढाएपछि सबै झस्केको भन्दै उनले राजीनामा सैनिकतन्त्र हावी हुन नदिनका लागि भएको बताए । मुलुकको कुनै पनि निर्णय विदेशीको इशारामा हुनु दुखद भएको भन्दै उनले कटवाललाइ कारवाही हुन नदिन दलहरु लागि पर्नु नागरिक हकको विरोधी भएको आरोप लगाए ।
सभामा निकै सुरुमा निकै भावुक देखिएका प्रचण्ड भाषण गर्ने क्रममा निकै आक्रोशमा आएका देखिन्थे । सभामा सुरुमा जनयुद्धका क्रममा वेपत्ता पारिएकाहरुको स्थिति माओवादी सरकारमा गएपछि पनि सार्वजनिक हुन नदिनु सेनाले नटेरेको भनाइ वक्ताहरुले राखेका थिए । सभा करीव तीन घण्टा चलेको थियो । सभामा माओवादी सभासद खीमलाल देवकोटाले माओवादी बाहेकको सरकार बनाउन अन्य दललाइ चुनौति दिदै क्रान्तिकारी पार्टीलाइ नसमेटी सरकार गठन हुन नसक्ने बताएका थिए । सभामा माओवादीका विभिन्न भ्रातृ संगठनका नेताहरुले बोलेका थिए ।
सबैजसो वक्ताले राष्ट्रपतिको कदमको आलोचना गरे । तर प्रचण्डले राष्ट्रपतिको नाम लिएनन् । बरु दलहरुलाइ घुमाउरो पारामा घरको विषयमा बाहिरकाहरुको इशारामा चल्ने गरेको आरोप लगाए । वेपत्ताहरुको कथामा आधारीत गीत 'नरुनु है चमेली दिदी' मा नृत्य प्रस्तुत गरिदा प्रचण्ड भावुक बनेका थिए ।

धादिङका तरकारी

मुग्लिन-काठमाडौं मार्गमा पर्ने धादिङ जिल्लाको महादेवबेसीमा बारीबाट बन्दा लिएर निस्कदै महिला । धादिङ जिल्लामा तरकारीको उब्जनी राम्रो छ । यहाको मुख्य बजार उपत्यका हो । तरकारीबाहेक यस क्षेत्रमा उत्पादन हुने अदुवा भने भारत निकासी हुने गरेको छ ।

सवारी

यो सवारीको वास्तविक नाम यकिन भएन । यो रिक्शा आकारमा ठेला हो । दुहवी-इटहरी सडक खण्डमा यो सर्वाधिक चलनमा छ । कारण - यस क्षेत्रमा लगातार भइरहने चक्काजाम । सुगुर ओसार्ने साधनका रुपमा चल्ती सुरु भएको यो सवारीलाइ धेरैले सुँगुरे रिक्शा भनेको सुन्न पाइन्छ । यसले मान्छे र समान बोक्छ । मान्छेले चलाउने यो साधन बन्दहरुमा पनि बन्द हुँदैन । त्यसैले यसलाइ बाधारहित सवारी मानिएको छ । काठमाडौं खाल्डोबाहिर अब बन्द कुनै नौलो घटना होइन । अझ अखबारहरुले बन्दले ठुलै बाधा नपारेसम्म खबर दिन छाड्नुले पनि मुलुकभरि कता कति दिन कसरी बन्द छ वा छैन , यात्रु ठाउमै पुगेर अलपत्र नपरेसम्म थाहा हुँदैन । जे होस यो सवारीले यात्रुको सेवा गरेको छ । चलाउनेले रोजगारी पाएका छन् । कहिलेकाही यी सवारी पनि बन्दको मारमा पर्छन । तर यिनीहरुलाइ पर्ने मार इन्जिनयुक्त सवारी जति लामो हुदैन ।