भाषा र तथ्य/तथ्यांकसँग दिनहुँ खेल्नुपर्ने पत्रकारिता पेसाका लागि एआइ सहयोगी छ। पत्रकारले एआइ प्रयोग गर्न नथालेका होइनन्। तर, जसजसले थाल्नुभएको छैन, उहाँहरुलाई उपयोगी होस् भनेर यो लेख तयार पारिएको हो। कहाँ कतिले एआइ प्रयोग गर्दैछन् भन्ने विषयमा हामी अर्को लेखमा चर्चा गरौंला। अहिले प्राथमिक कक्षा जस्तै कुराकानीबाट एआइका उपयोगिता विषयमा जानौँ।
जे सोध्यो भन्छ, सल्लाह दिन्छ। भारी भरकम तथ्य तथ्यांकलाई छोटो छरितोमा बताउँछ। एआइ एउटा महत्त्वपूर्ण उपकरण बन्दैछ। समाचार संकलन, सम्पादन, तथ्यजाँचदेखि सामग्री प्रस्तुतिकरणसम्म एआइले पत्रकारलाई छिटो र प्रभावकारी ढंगले काम गर्न सहयोग पुर्याइरहेको छ। पत्रकारले समयसँगै नयाँ प्रविधि सिकेर आफैंलाई अद्यावधिक गर्नुपर्ने हुन्छ। एआइ सिक्ने र प्रयोग गर्ने सीप हासिल गर्नु अब विकल्प होइन आवश्यकता बनेको छ।
क्यालकुलेटर आएपछि हामीलाई हिसाबमा दिमाग लगाउन मन नलाग्नु, मोबाइलमा सेभ हुने भएर मान्छेका सम्पर्क नम्बरहरु याद नहुनु जस्ता अपवादबाहेक एआइ हाम्रा लागि सहयोगी छ। कति काम लिने, कसरी र कस्तो भन्ने चाहिँ हामीमै निर्भर छ।
कुराकानीको सन्दर्भलाई अल्छिलाग्दो नबनाउन एउटा रमाइलो घटना सुनाउँछु।
कतै उद्घोषण प्रयोजनका लागि दुई जना महापुरुषको बायोडाटा मकहाँ आयो। फेहरिस्त लामो थियो र, सबै अंग्रेजीमा थियो। जीवनी मैले झट्टै बनाएर दिनुपर्ने भयो। म अफिसको काममा व्यस्त थिएँ।
त्यो पुरै पढेर नेपालीमा बनाइदिन समय थिएन।
च्याटजीपीटी खोलेँ र त्यसमा दुवै बायोडाटा एट्याच गरिदिएँ र लेखेँ- यी दुवै जनाको संक्षिप्त जीवनी चाहियो? करिब १६०/१६० शब्दको। एकैछिन उसले पढ्न लागयो अनि मैले तुरुन्तै उत्तर पाएँ। अनि फेरि भनेँ- यी दुई जनालाई सम्मान गर्नुपर्ने छ। सम्मानको नाम फलानो, दिने संस्था र अध्यक्ष फलानो।
खरर जवाफ आयो। साह्रै सरल भाषामा। तर, एकाध शब्द हिन्दीका मिसिएका थिए, जस्तोकी 'लोग।' म्याटर कपी गरेँ। च्याटजीपीटीलाई 'अच्छा' संकेत गर्ने बुढी औंलोको संकेत चिन्ह थिचेँ। थोरै भाषा सम्पादन गरेँ, अनि पठाउनुपर्ने व्यक्तिलाई ह्वाट्स्एप गरिदिएँ। 'छिटो राम्रो' भन्दै उताबाट आभार प्रकट भयो।
नागरिक लगानी कोषको कर्मचारी बचत वृद्धि अवकाश कोषका प्रक्रिया बारे जानकारी लिनु थियो। गुगल गरेँ, उक्त उक्त कोषको १५ पेजको सञ्चालन कार्यविधि-२०८० भेटेँ। google gemini मा एट्याच गरेर सोधेँ- कर्मचारी बचत वृद्धि अवकाश कोष सञ्चालन कार्यविधिमा सहभागी कुनै कर्मचारीले कार्यालय परिवर्तन गरे वा जागिरको निकाय फेरियो भने कोषमा आफ्नो सहभागितालाई निरन्तरता कसरी दिने ? यो बारेमा केही व्यवस्था छ कार्यविधिमा ?
उत्तर आयो - कर्मचारी बचत वृद्धि अवकाश कोष सञ्चालन कार्यविधि, २०८० अनुसार, यदि कुनै सहभागी कर्मचारीले आफ्नो कार्यालय वा जागिरको निकाय परिवर्तन गरेमा, उनीहरूको सहभागितालाई निरन्तरता दिनका लागि केही व्यवस्था गरिएको छ
कार्यालयले जानकारी गराउनुपर्ने: कर्मचारी सरुवा भएमा, सम्बन्धित कार्यालयले ईमेल वा एसएमएस जस्ता विद्युतीय माध्यमबाट कोषलाई जानकारी गराउनुपर्नेछ
। - परिचयपत्र नम्बरको प्रयोग: सरुवा भएको जानकारी दिँदा, सरुवा हुनुअघि कार्यरत कार्यालयबाट मासिक कोष कट्टी गर्दा कोषले उपलब्ध गराएको परिचयपत्र नम्बर नयाँ कार्यालयबाट मासिक पठाइने फाँटबारी विवरणमा उल्लेख गरी कोषलाई जानकारी दिनुपर्नेछ
।
***
माथिका दुई प्रतिनिधि उदाहरण हुन्। प्रयोग गर्ने तरिका तपाइँका हातमा छ। एआइलाई तपाइँ जे सोध्नुस् इन्टरनेटमा सन्दर्भ सामग्री भेटिने विषयवस्तुको सटिक जवाफ दिन्छ, फोटो र भिडियो बनाइदिन्छ। अडियो फाइल अपलोड गरेर त्यसको लिखित (टेक्स्ट) पाउन सकिन्छ। जरुरी छ उसलाई सही निर्देश (प्रम्प्ट) दिन। लामा लामा फाइल अपलोड गरेर त्यसको सारांश सोध्नुस्, सके जति काम लिनुस्।
नेपाली युनिकोडमा टाइप गरेका कुनै समाचार कपी गरेर च्याटजीपीटी, डीपसीक वा जेमिनीमा पेस्ट गर्नुस्, अनि सोध्नुस् - 'यो समाचारका मुख्य मुख्य ५ बुँदा केके हुन्?' सर्रर उत्तर आउँछ तपाईंका लागि ब्रेकर तयार। ५/७ वटा समाचारका लिङ्क दिनुस् र सोध्नुस् - तथ्यगत गल्ती केके छन्? जवाफ खुरुखुरु आउँछ। तर, तपाइँले त्यसलाई सही ठानेर पठआउनुअघि हो/होइन भन्ने चाहिँ मिहिन तरिकाले चेक गरेकै हितकर हुन्छ।
सही प्राम्प्ट कसरी गर्ने तयार ?
- पत्रकारितामा मुख्य उपयोगिता समाचार संकलन र अनुसन्धानमा सहजता एआइका सक्षम खोज उपकरणले लाखौं डाटा र दस्तावेजलाई छोटो समयमा विश्लेषण गर्छ। तथ्यांक, रिपोर्ट, प्रेस विज्ञप्ति वा पुराना लेख छिट्टै पत्ता लगाउन मद्दत पुर्याउँछ।
- तथ्यजाँच र स्रोत प्रमाणीकरण डीपफेक वा गलत सूचना बढ्दै गएको सन्दर्भमा, एआइले स्रोत र सामग्रीको विश्वसनीयता छानबिन गर्न सक्छ। गुगल फ्याक्ट चेक, लोजिकलीम फुल फ्याक्ट जस्ता एआइ–आधारित उपकरणले अफवाह पत्ता लगाउन सहयोग गर्छ।
- भाषा अनुवाद र बहुभाषिक सामग्री एआइ–चालित अनुवाद प्रणाली (जस्तै Google Translate, DeepL) ले समाचारलाई धेरै भाषामा उपलब्ध गराउन सक्छ। बहुभाषिक पाठकको पहुँच बढ्छ र पत्रकारको काम सजिलो हुन्छ।
- समाचार लेखन र सामग्री निर्माण ChatGPT, Jasper, Writesonic जस्ता एआइ उपकरणले समाचारको प्रारम्भिक ड्राफ्ट तयार गर्न सक्छ। पत्रकारले त्यसलाई सम्पादन, तथ्यजाँच र शैली मिलाएर प्रयोग गर्न सक्छन्।
- डेटा पत्रकारिता र विश्लेषण ठूलो डाटासेटको विश्लेषण एआइमार्फत सजिलो हुन्छ। चुनावी परिणाम, आर्थिक तथ्यांक वा सामाजिक सर्वेक्षण जस्ता डाटालाई दृश्यात्मक रूपमा प्रस्तुत गर्न सकिन्छ।
- अडियो-भिडियो सामग्री निर्माण एआइ-आधारित भ्वाइसओभर, भिडियो एडिटिङ र ग्राफिक्स उपकरणले मल्टिमिडिया समाचारलाई आकर्षक बनाउँछ। उदाहरण: Descript, RunwayML, Pictory आदि।
- एआइलाई सही तरिकाले प्रयोग गर्न प्राम्प्टिङ सीप एआइसँग प्रभावकारी रूपमा कुरा गर्न 'प्राम्प्टिङ' महत्त्वपूर्ण हुन्छ। हामीलाई चाहिएको के हो भन्ने एआइलाई बुझाउनु पर्छ, निर्देशन उसले बुझ्नसक्ने तरिकाको हुनुपर्छ। पत्रकारले प्रयोग गर्दा प्रम्प्ट स्पष्ट र सटिक हुनैपर्छ। त्यस्ता प्रम्प्ट दिए भने मात्र गुणस्तरीय सामग्री प्राप्त हुन्छ।
स्पष्ट र ठोस निर्देशन
अस्पष्ट प्रश्न भन्दा ठ्याक्कै के चाहिएको हो भनी लेख्नुपर्छ।
उदाहरण : नेपालको हालको मौद्रिक नीतिको मुख्य बुँदा संक्षेपमा लेख।
- सन्दर्भ र उद्देश्य प्रष्ट पारौं
समाचारको शैली (विश्लेषणात्मक, सूचनामूलक, अनौपचारिक) उल्लेख गर्नुपर्छ।
उदाहरण : 'अन्तर्राष्ट्रिय व्यापार सम्झौताबारे ३०० शब्दको समाचार लेख, सरल भाषामा।'
- भाषा र स्वर तोक्नुपर्छ
नेपाली वा अंग्रेजी भाषा स्पष्ट पारौं।
औपचारिक, मित्रवत्, पत्रकारिक शैली के चाहिन्छ भन्ने जानकारी दिनुपर्छ।
- क्रमबद्ध प्रश्न सोध्नुपर्छ
जटिल विषयलाई चरणबद्ध रूपमा सोध्दा एआइले राम्रो जवाफ दिन्छ।
- आफ्नो आवश्यकता अनुसार आउटपुट सम्पादन गरौं
एआइले दिएको सामग्रीलाई जस्ताको तस्तै प्रयोग गर्नु ठीक हुँदैन। हामीले पत्रकारिको मानकअनुसार परिमार्जन गर्नुपर्छ।
- लोकप्रिय एआइ साइट र उपकरणहरू
आज इन्टरनेटको संसारमा हजारौं एआइ टुल्स छन्, तर पत्रकारका लागि उपयोगी केही मुख्य प्लेटफर्म यस प्रकार छन्-
- ChatGPT (OpenAI) : समाचार लेख, अनुसन्धान, विचार निर्माणमा प्रभावकारी।
- Google Gemini (पूर्व Bard) : ताजा जानकारी र विश्लेषणका लागि।
- Perplexity AI : तथ्यांकमा आधारित उत्तर र स्रोतसहितको जानकारी दिन सक्षम।
- Jasper AI : मार्केटिङ र सामग्री निर्माणमा उपयोगी।
- Writesonic : समाचार, ब्लग र SEO सामग्री बनाउन प्रयोग हुने।
- Descript : अडियो/भिडियो सम्पादन र ट्रान्सक्रिप्सनका लागि।
- Runway ML : भिडियो र क्रिएटिभ भिजुअल सामग्री निर्माण।
- Canva (Magic Write सहित) : ग्राफिक्स र छोटो सामग्री लेखन।
यसका अलावा Grammarly, DeepL, Quillbot जस्ता उपकरणले भाषा सुधार र अनुवादमा सहयोग पुर्याउँछन्।
पत्रकारितामा एआइको प्रयोगले समाचार उत्पादन प्रक्रियालाई छिटो, भरपर्दो र आकर्षक बनाएको छ। तर, एआइलाई पूर्ण रूपमा भरपर्दो स्रोत मान्न सकिँदैन। पत्रकारले तथ्यजाँच, सन्दर्भ बुझाइ र नैतिक पक्षलाई प्राथमिकता दिनैपर्छ।
सही प्राम्प्टिङ र सही उपकरण प्रयोग गर्न सक्ने पत्रकार नै नयाँ युगमा सफल हुनेछ। सही प्राम्प्टिङ सीप र एआइ टुल्सको ज्ञानले पत्रकारलाई भविष्यमा प्रतिस्पर्धी र सक्षम बनाउन मद्दत पुर्याउँछ।
पत्रकारले अब एआइ प्रयोग सिक्नै पर्छ, किनभने यो मात्र प्रविधि नभई पत्रकारिताको नयाँ शक्ति हो।
एआइले पत्रकारितामा तीव्र परिवर्तन ल्याइरहेको छ। यसले समाचार उत्पादनलाई छिटो, आकर्षक र तथ्यपूर्ण बनाउन सहयोग पुर्याउँछ। तर, एआइलाई पूर्ण भरपर्दो मान्नु गलत हुन्छ। पत्रकारले तथ्यजाँच, सन्दर्भ बुझाइ र नैतिक मानकलाई सधैं प्राथमिकता दिनुपर्छ।
(यो लेख तयार गर्दा च्याटजीपीको मद्दत लिइएको छ। तस्वीर एआइ इमेज जेनेरेटर क्राइयोनद्वारा सृजित हुन्)
No comments:
Post a Comment